Shkruan: Ismail SINANI
Punëdrejtë janë vetëm ata
Që i duan të gjithë vëllezërit e tyre,
Në këtë areal të dhimbjes e mundimit;
Dhe që duan çdo krijesë që lëviz,
Që rron në trupin e gjerë të botës.
(Jahja Parkinson, skocez; vdiq në vitin 1918; cituar nga Tim Winter në librin e tij eseistik “Shtegtim për në shtëpi”).
Prej në fillim, njeriu, ai pra që mori mbi supe vetëdijen “duke ngrënë nga pema e ndaluar” dhe “zbriti” mbi tokë, ka vuajtur nga mungesa e “punëdrejtëve”.
Dikur një skulptor po punonte një bllok të madh graniti. Çdo ditë ai shkëpuste copa nga blloku. Një ditë i erdhi për vizitë një djalë i vogël. “Çfarë po bën?”, e pyeti djali. “Prit dhe do të shohësh”, i tha skulptori. Pas disa ditësh, djali u kthye dhe pa se nga blloku i granitit skulptori kishte bërë një kalë madhështor. Djali e vështroi kalin dhe mbeti i mahnitur. Pastaj u kthye nga skulptori dhe e pyeti: “Nga e dije që ishte aty brenda?”. (Jostein Gardner).
Sa e mirë do të ishte bota sikur disa figura kurrë të mos “gdhendeshin” dhe të qëndronin brenda granitit si “kuaj të robëruar”! Por, ja që fati i njerëzimit shpesh është i varur nga këta “të robëruar”, që specien tonë e kanë sjellë buzë greminës, e nëse nuk e kanë sjellë deri aty, e kanë përbuzur dhe përçudnuar deri në skajshmëri, duke e tjetërsuar deri aty saqë ai nuk e ka njohur më veten.
Kah shpie ekstremizmi? Kjo është tema boshte e këtij numri të revistës “Shenja”.
Fitoret e njëpasnjëshme të së djathtës në hemisferën perëndimore të globit, vetvetiu disi e kanë rritur diskursin nacionalist e, në të shumtën e rasteve, edhe atë ekstrem. Gjithsesi, ky diskurs tashmë prej shumë vitesh, ndjehet edhe në pjesë të tjera të globit, ku e djathta shfaq një lloj animoziteti ndaj tjetrit, që nuk i përket grupit apo grupacionit politik të spektrit të djathtë. Shembull konkret të kësaj politike destruktive janë Izraeli në Lindje të Mesme, por edhe India me kryeministrin e saj, Modi.
Ndërkohë, shikuar nga prizmi i “civilizimit perëndimor”, vokabulari ekstremist po merr përmasa shqetësuese pas ardhjes së Trump-it në detyrë, por edhe të forcave të djathta në Gjermani. Kur krejt kësaj t’ia shtojmë edhe rrymat e tjera që po duken në horizont të Europës, atëherë lind edhe shqetësimi se çfarë mund të ndodhë dhe ku mund ta shpie njerëzimin një politikë e këtillë. Dhe, kur kësaj t’ia bashkëngjisim kujtesën nga e kaluara, më saktësisht vitet e ’30-ta të shekullit të kaluar, si Luftën Civile në Spanjë, Italinë, Gjermaninë, por pse jo edhe Japoninë e asaj periudhe, shtohen brengat nëse bota është në një krizë ciklike me përmasa edhe më të rrezikshme se ajo e Luftës së Dytë Botërore.
Ndonëse këtu më shumë është vënë theksi tek e djathta, kjo nuk i bie se amnistohet e majta, e cila, njëjtë si e djathta, në çastin kur në të kaluarën ka marrë përmasa ekstreme, është shndërruar në ideologji tepër të rrezikshme për njerëzimin. Apo, së fundmi, në këto dy dekada, ishim dëshmitarë se si liberalizmi ekstrem, në emër të lirisë, filloi t’i persekutojë të gjithë ata që “nuk e përqafonin” idenë e tyre, të çgjinorizimit dhe të homoseksualizmit. Pa dyshim, këtu nuk amnistohet as ekstremizmi i shfaqur në emër të fesë, që është në kundërshtim me çdo postulat fetar.
Duke qenë se bota prej 200 vitesh “udhëhiqet” nga i ashtuquajturi “qytetërim perëndimor”, nuk mund t’u shmangemi edhe pyetjeve se pse “nën tutelën perëndimore” bota përjetoi dy luftëra botërore e të tretën po e shohim në horizont? Apo, si mundet që qytetërimi që ka prodhuar humanizmin si vlerë pas të gjitha atyre akrobacioneve intelektuale nga Sokrati e këndej, në këto 2400 vjet, sërish sot në truallin e vet ta kultivojë farën e ekstremizmit, e cila po shfaq ndjenja jashtëzakonisht të larta ksenofobie ndaj tjetrit që nuk është sikurse ai? Si mundet që qytetërimi që është mbrujtur nga helenizmi, e që si formë fruthi e ka kaluar Mesjetën e zgjatur mbi 1000 vjet, që e ka kultivuar Rilindjen, e ka prodhuar Barokun, ia ka ofruar njerëzimit Iluminizmin, e ka “ngritur në qiell” Romantizmin, sot në vigjilje të çerekut të dytë të shekullit XXI, ta kthejë njerëzimin në periudhën e kolonializmit? Apo, çfarë po ndodhë me këtë qytetërim, që në gjirin e vet e pati Sokratin, nxënësin e tij Platonin, e pastaj Aristotelin, Spinozën, Hegelin…, ndërsa sot flet me një gjuhë që është në kundërshti me të gjitha ato “parime” të filozofuara nëpër katedra prej më se 700 vjetësh? Çfarë është ajo që nuk shkon? Apo ndoshta këto mësime kanë qenë “vetëm për përdorim të brendshëm”?
Se deri ku ka shkuar ky cinizëm, ja një shembull konkret që na e paraqet Edward Said-i: “Gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë për Britaninë u bë një praktikë e zakonshme që t’i tërhiqte administratorët e saj prej Indie e gjetkë kur arrinin moshën pesëdhjetë vjeç, atëherë ishte arritur stërhollimi i mëtejshëm i orientalizmit; asnjë oriental nuk duhej lejuar që ta shihte një perëndimor duke u plakur e duke u zvetënuar, po ashtu sikurse asnjë perëndimor nuk kishte kurrë nevojë ta shihte veten, të pasqyruar në sytë e racës së nënshtruar, sikur nuk ishte një raxha i fuqishëm, racional e gjithnjë syhapët”.
Sot, 100 vjet pas këtij fenomeni botëror, shumëkush me të drejtë e parashtron pyetjen nëse ekstremizmi ende e shikon botën të ndarë në “robër të nënshtruar” dhe “sundimtarë që nuk (duhet të) plaken”?
Apo ja edhe një provë tjetër: nga viti 1700 deri në 1850, europianët e ndanë botën në dy kampe: në Ne dhe Ata. Dhe, këtu lind një detaj tepër trishtues, që do ta ndjekë njerëzimin ndoshta deri më sot. “Perëndimi u imagjinua si i bekuar me virtyte unike: ai ishte racional, punëtor, produktiv, sakrifikues dhe kursimtar…” (John M. Hobson), ndërkohë që Lindja, po sipas të njëjtit autor, na përshkruhet si e kundërt, si irracionale, dembele, e shthurur, despotike… Dhe, sikur nuk mjafton kjo, po e njëjta “shkollë”, filloi ta krijojë narracionin, madje ç’është më e keqja edhe të besojë, se Perëndimi po e ndihmon Lindjen duke e përbuzur, pasi që në këtë mënyrë po e ngritka edhe më lart!? Ky racizëm tipik, për fat të keq, po ndjehet edhe sot në ligjërimet publike të shumë eksponentëve të së djathtës, ndërsa në heshtje prej vitesh zbatohet edhe nga liberalët dhe të majtët e po kësaj hemisfere. Ndaj, mund të thuhet se përmes këtij racizmi të artikuluar nëpër akademi u krijua edhe imperializmi, që vetvetiu është ideologji ekstreme e djathtë.
E se kjo e keqe nuk përfundonte me kaq, domosdoshmërisht duhet cituar edhe një detaj shqetësues dhe shumë të turpshëm të “qytetërimit të përzgjedhur”, që e sjell para altarit të njerëzimit Said-i në librin e tij “Kultura dhe Imperializmi” (fq. 64): “Mund të sjellim në kujtesë se historianët europianë vetëm në shekullin e nëntëmbëdhjetë filluan të mos aludonin për praktikën e kanibalizmit në gjirin e kalorësve frëng, ndonëse ngrënia e mishit të njeriut përmendet pa asnjë fije turpi në kronikat bashkëkohëse të kryqtarëve”. Vini re: “vetëm në shekullin e nëntëmbëdhjetë”! Ç’të thuash pas kësaj kur shihet se mbi çfarë themelesh është ndërtuar paradigma se “Perëndimi është i bekuar për ta sunduar Lindjen”?!
“Imperializëm do të thotë të mendosh, të kolonizosh, ta kontrollosh truallin e largët që ti nuk e posedon”. Sot bota, që prej ndryshimit të presidencës amerikane, po përballet me ketë fenomen pothuajse çdo ditë. E teksa bota është në rrezik, është për t’u nënvizuar kjo porosi që Huntigton-i e ka lënë si amanet për perëndimorët në përgjithësi dhe për presidentët amerikanë në veçanti: “Burrat e shtetit mund ta ndryshojnë realitetin në mënyrë konstruktive vetëm nëse e pranojnë dhe e kuptojnë atë”. Tani parashtrohet dilema se sa është Presidenti amerikan “konstruktiv”?! Sa liderët europianë deri dje ishin koshientë se politika e tyre e heshtjes nuk do të zgjaste për së mbari me dekada e shekuj të tërë?!
Gjithsesi, gjithë kjo që u tha më lart, e prodhon edhe dilemën e heshtjes, që disi është unison si për të djathtët ekstremë, ashtu edhe për liberalët etatistë në “botën perëndimore” karshi dhunës…, por jo dhunës në Ukrainë, asaj në Palestinë, aty ku sot njerëzimi në emër të supremacisë, po e humb kuptimin e çdo vlere.
Prandaj, kur pyesim se si hebrenjtë kanë aq shumë ndikim në botë ose, thënë më saktë, Perëndimin, ja përgjigjen nga Hannah Arendt, vet hebreje, por humaniste. Ky citim nga libri i saj “Origjinat e totalitarizmit”, na mjafton për të kuptuar se ky “kontroll” i ka fillet shumë herët. “Duke filluar nga shekulli XVII, lindi një nevojë e paprecedentë për kredi shtetërore dhe zgjerim të ri të sferës ekonomike të shtetit dhe interesit biznesor. Ndërkohë që, asnjë grup midis popullsive europiane nuk ishte i përgatitur të jepte kredi ndaj shtetit apo të merrte pjesë aktive në zhvillimin e biznesit shtetëror. Ishte e natyrshme që çifutët, me përvojën e tyre shumë të vjetër si fajdexhinj dhe lidhjet e tyre me fisnikërinë europiane – të cilëve shpesh u kishin borxh zotërime lokale dhe u trajtonin çështjet financiare – do të thirreshin për ndihmë; ishte qartësisht ne interesin e biznesit të ri shtetëror t’u jepte çifutëve disa privilegje dhe t’i trajtonte si grup plotësisht i veçuar”. (Fq. 18-19) Paraja… paraja është ajo që ka zhvlerësuar njeriun.
Në këtë numër, përmes shumë eseve, jemi përpjekur të ofrojmë ide të ndryshme se pse bota po rrëshqet drejt ekstremizmit. Përgjigjet për këtë “katandisje” të sërishme të njerëzimit, me shkallë të lartë rrezikshmërie, janë të shumta. Por, nevojitet durim për t’i lexuar esetë që sjellin dritë në këtë humnerë të re.
Eruditi Alija Izetbegoviq thotë: “Çdo njeri s’mund të bëjë mirë, por çdo njeri mund të synojë të mirën dhe ta dojë të mirën. Shumë nga njerëzit nuk kanë mundësi të ndihmojnë në korrigjimin e padrejtësisë, por secili në shpirtin e vet mund të gjykojë e ta urrejë padrejtësinë”.
Bota sot po ndryshon. Njerëzimi është në rrezik. Ne si shqiptarë, apo në këtë rast si revista “Shenja”, nuk kemi fuqi ta ndryshojmë këtë turr ekstremizmi, ama të paktën që mund ta bëjmë, është ta urrejmë padrejtësinë.
Sa mirë do të kishte qenë që “ca kuaj përgjithmonë të kishin ngelur brenda granitit”!
(Editoriali i revistës “Shenja”)
