Pejgamberi a.s. na ka lënë shumë këshilla e udhëzime praktike. Ato janë një thesar i përjetshëm për shoqërinë njerëzore në përgjithësi. E një prej atyre thënieve kuptimplote të Pejgamberit a.s. që përmban tri këshilla të arta është dhe hadithi në vijim, që e kemi vendosur në ballë të këtij punimi.
Shpjegimi i hadithit
Transmeton Ejub el-Ensariju r.a., se një njeri erdhi te Pejgamberi a.s. dhe i tha: “O i Dërguari i Allahut, më këshillo diçka, por mundësisht qartë e shkurt!” Pejgamberi a.s. i tha:
“Kur të falësh namaz, falu si me qenë namazi i fundit për këtë botë! Mos fol diçka, për të cilën nesër do të ndjesh keqardhje (pendohesh)! Dhe, kurrë mos i lidh shpresat e tua me njerëzit për diçka që ata e kanë në dorë!”(1)
Dijetarët islamë e cilësojnë këtë hadith prej atyre që kanë pak fjalë, por domethënie shumë të gjerë e të thellë.
Ashtu siç edhe shihet, hadithi nuk ka për qëllim vetëm një këshillë të thjeshtë sa për të thënë, por ka spikatur tri koncepte gjigante gjithëpërfshirëse:
a) Kujdesi ndaj namazit dhe përmbushja e tij me përkushtim të plotë;
b) Kujdesi ndaj gjuhës dhe fjalët që dalin prej saj; dhe
c) Gjetja e kënaqësisë duke u mbështetur në Zotin për çdo gjë, e jo te njerëzit.
Nëse këto tri fusha i përmbushë njeriu siç duhet, ai e ka fisnikëruar njerëzoren e tij në mënyrën ideale. Pastaj, tek i njëjti do të gjejmë dëlirësi shpirtërore, qetësi të brendshme, sinqeritet, elegancë në mirësjellje, besnikëri, përgjegjshmëri në veprime, vullnet për punë, korrektësi ndaj të tjerëve, bamirësi, etj.
Prandaj, ky hadith meriton shpjegim akoma më të gjerë dhe këtë do ta bëjmë në vazhdim, duke u ndalur në secilën prej këtyre tri këshillave.
‘Falu si me qenë namazi yt lamtumirës në këtë botë!‘
Kjo është këshilla e parë që del nga ky hadith. Ata që nuk ia dinë kimetin fesë, sikur nuk iu bën përshtypje ajo se çfarë ka thënë Pejgamberi a.s., sepse në rastin më të thjeshtë u mungon ndjesia e bindja. Por, krahas domethënies së madhe, ky hadith koncepton një metodologji tipike për avancimin e njeriut drejt vlerave sublime. Ofron një platformë dhe kjo është gjëja më e madhe.
Absolutisht, Zoti nuk e ka obliguar namazin rastësisht e as pa qëllim. Njeriu është qenie shumë komplekse e delikate. Për nga potenciali mund të jetë më i mirë se melaqet, por edhe për nga poshtërsia mund të jetë më i keq se shejtani apo kafshët. Në shpirtin e tij, Allahu e ka vendosur lakminë kategorike pas epsheve e dëshirave ë dynjasë (egon), që e kërcë- non fuqishëm integritetin njerëzor.
Në këtë drejtim, përtej adhurimit e madhërimit të Krijuesit, falja e namazit pesë herë në ditë në intervale kohore të ndara, pra edhe kjo ka urtësi, duhet kuptuar si mburojë për individin, apo si një ekuilibër në baza ditore që i kundërvihet anës djallëzore të tij. Kjo edhe mund të jetë arsye, që Pejgamberi a.s. e ka përzgjedhur namazin në këtë këshillë të shkurtër. Lirisht mund të themi se kjo metodologji nuk ka çmim. Po ashtu, është e pazëvendësueshme, ngaqë është projektim prej Krijuesit.
Metodat e tjera edukative, me gjithë konsideratën, asnjë- herë nuk do t’i arrijnë objektivat në mënyrë të mirëfilltë e të kënaqshme. Për këtë arsye edhe ndryshojnë apo evoluojnë përditë, sepse edukata është arenë e shpirtit, për dallim prej arsimit që është karakteristikë e mendjes.
Argumentet nga terreni flasin se njerëzit që falin namaz, janë më larg dukurive negative, në krahasim me të tjerët.
Në anën tjetër, është mjaft indikative konteksti i këtij hadithi, mënyra se si është thënë. Pejgamberi a.s. nuk u mjaftua vetëm me porosinë për ta falur namazin, por e vendosi diksionin te ‘përjetimi’ i tij. Këtë e identifikoi përmes ‘namazit lamtumirës’, si një sublimim i aktit.
Duhet theksuar se përjetimi është vetë shpirti i fesë. Me këtë dëshirojmë të themi se nuk mjafton vetëm ta dimë mirësinë e një ibadeti-rituali, siç është namazi, apo të ndonjë norme tjetër fetare, por edhe ta përjetojmë vlerën që përmban ajo.
Ta zëmë, njerëzit nuk janë keqbërës ngaqë nuk e dinë se e keqja është e dëmshme, por se u mungon atyre ndjesia për dëmin. Njësoj është me myslimanët që nuk i zbatojnë dispozitat e fesë, atyre u mungon ndikimi i përjetimit për mirësinë që përmbajnë.
1.1. Përjetimi i namazit – fesë
Nëse ka diçka që i kërkohet besimtarit me ngulm është pikërisht përjetimi i fesë. Nuk mjafton vetëm një çast brenda ditës, apo një ditë brenda javës, apo një muaj brenda vitit, apo një moment brenda jetës, por gjatë gjithë jetës duhet përbrendësuar platformën fetare. Sepse, përjetimi i fesë si ‘maksimalizim shpirtëror i normave fetare’, është pritë ideale kundër shtirësisë shkatërrimtare.
Përjetimi nënkupton të kesh ndjesi për diçka që e bën, pra gjendje shpirtërore ku njeriu e jeton me tërë qenien e tij një ngjarje a një çast të rëndësishëm në jetë. Se, vetëm kështu, një akt lë mbresa të fuqishme në individualitetin e njeriut.
Nuk bëhet fjalë vetëm për kujdesin ndaj namazit që ka ardhur në këtë hadith, por Pejgamberi a.s. bën thirrje për përjetimin e fesë në tërësinë e saj. Në disa raste është artikuluar me frazën: ‘imanen vahtisaben’, pra me iman të thellë e me vetëdije kuptimplote.
Por, përjetimi i fesë në mënyrë shumë kuptimplote është konceptuar sidomos në hadithin që flet mbi ‘ihsanin’. Pejgamberi a.s. tha se ‘ihsan’, do të thotë “që ta adhurosh Allahun sikur je duke e pa, nëse ti nuk e sheh, Ai të sheh ty gjithsesi”. Gjatë namazit, besimtari është në podium para Allahut dhe këtë vetëdijesim po e synon hadithi që jemi duke e shpjeguar. Në një vend tjetër, Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Nëse dikush prej jush ngrihet për të falur, mos të pështyjë para tij”, në versionin tjetër thuhet “sepse ai është duke biseduar me Zotin”.
Pikërisht këtë po e kërkon Pejgamberi a.s. nga besimtari.
Shkurt e trup i tha sahabiut: ‘Fale namazin si me qenë lamtumirës!’ Subhanallah, sa bukur, sa mirë, sa qartë. E ka zhvendosur njeriun në një pozicion të rrugëtimit për Ahiret, ngaqë përjetimi është më kuptimplotë dhe emocional atëherë kur ndahemi përgjithmonë me dikë a me diçka, e jo e kundërta.
Njeriu kur e përfytyron këtë rrugëtim, në çast i ndërpriten egot e fuqishme të dynjasë materialiste, kurse i vije ndërmend Ahireti dhe llogaridhënia para Allahut.
1.2. Shkëputja me dynjanë gjatë namazit
Shkëputja me dynjanë është një submesazh tjetër që del nga hadithi që jemi duke e shpjeguar.
Ka prej besimtarëve që herë-herë u mungon ndjesia dhe përkushtimi në namaz, për shkak të ndërhyrjeve të problemeve të dynjasë. Bile, shumë janë të brengosur, këtëm ma kanë shprehur gjatë takimeve të lira dhe kërkonin udhëzime për evitimin e këtij shqetësimi.
Thamë më lartë, se namazi krahas madhërimit e falënderimit ndaj Krijuesit, është edhe mbizotërim i egos, është distancim nga dynjaja mashtruese e materialiste, është mbivlerësim i Ahiretit, e mbi të gjitha është imunizim shpirtëror i vetvetes.
E nëse gjatë namazit na mungon koncentrimi, pra hyjmë me ngarkesat e dynjasë, atëherë praktikisht i kemi humbur të gjitha. Namazi është për ta bërë prerjen, për ta ndalur katandisjen nga rrëmbimet lakmitare. Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Njeriu përfiton prej namazit të vet aq sa është i pranishëm në të”.(2)
Në një situatë të tillë, kemi ikur nga dy komponentët thelbësore e themeltare të ibadetit: nga rikujtimi i Allahut dhe nga gjurmët e namazit në shpirtin tonë. Kjo gjendje është baras me asgjë. Pejgamberi a.s. kur e ka pa dikë që e ka falur namazin pa përkushtim, i ka thënë që ta përsëriste, pasi që synimi i tij nuk është lodhja.
Pikërisht këtë gjendje teknike, Allahu e ka sanksionuar ashpër: “Pra shkatërrimi është për ata që falen, e të cilët ndaj namazit të tyre janë të pakujdesshëm…” (El-Maun, 4-5).
Prandaj, për të shpëtuar nga kërcënimi i pakujdesisë, Pejgamberi a.s. na udhëzon që ta falim namazin me përkushtimin e atij që e fal namazin sikur është namazi i fundit. Sepse, përkujtimi i vdekjes i rrënon taposjet e dynjasë, siç është vërtetuar në hadith:
“Shpeshtojeni përkujtimin e asaj që ua këputë kënaqësitë!”.
1.3. Përmbushja me përkryerje e namazit
Përtej të gjithave, hadithi që jemi duke shpjeguar ka për qëllim kryesor përkushtimin kuptimplotë ndaj namazit. Në Kuran, namazi është përmendur si arma kryesore për mbrojtjen e njeriut: “Fal namazin, se vërtet namazi largon nga të shëmtuarat dhe të irrituarat!” (El-Ankebut, 45).
Por, fjala është për namazin që bëhet me përkushtim, e jo për një namaz që kryhet shkel e shko. Bile, këtë e kemi parasysh kur themi se hadithi përmban diskurs metodologjik për përmirësimin e individit. Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Atë që namazi nuk e ndalon nga të këqijat, nuk i shton gjë tek Allahu, përveç largimit nga Ai.”
Pra, aq sa i përkushtohemi, po aq përfitojmë prej tij. Imam Gazaliu, gjendjen e hutisë në namaz, pra ato momentet kur mendja fluturon vërdallë, e cilëson si ‘dehje e dynjasë’ si një paralele e ajetit, ku Allahu ka urdhëruar që mos t’i afroheni namazit duke qenë të dehur, gjersa nuk e dini se çka flisni (En-Nisa, 43). Ai pyet, sa e sa prej namazlinjëve nuk pinë alkool, por në anën tjetër nuk dinë se çka janë duke thënë në namaz, u mungon koncentrimi.(3)
Pavarësisht të gjithave, çështja është si të arrijmë apo sigurojmë nivelin e duhur shpirtëror për absorbim ideal të përmbajtjes së namazit?!
Relacioni i namazliut me namazin është sikurse i tokës me shiun. Mbi tokën me gurë, ra apo nuk ra shi, gjendja nuk ndryshon shumë, por nuk është njësoj me tokën pjellore, e cila jep rendimente.
Edhe kësaj radhe, përgjigjen e gjejmë përsëri te hadithi që jemi duke shpjeguar, ku Pejgamberi a.s. i tha sahabiut që ta falë namazin si me qenë lamtumirës.
Dijetarët islamë kur e shpjegojnë këtë hadith thonë se njeriu që fal namazin me këtë vetëdije shpirtërore, pra si me qenë lamtumirës, ai e falë me shumë përkushtim, meditim, mallëngjim e dashuri për Krijuesin. I përmbushë maksimalisht të gjitha konditat e namazit, siç është leximi i pjesëve të Kuranit, rukuja, sexhdeja, etj. E këto përjetime lënë gjurmë të forta tek individi.
Për këtë namaz, Allahu ka thënë se është shpëtim.
“Është e sigurt se kanë shpëtuar besimtarët: ata të cilët janë të përulur dhe janë të kujdesshëm gjatë faljes së namazit.” (El-Muminun, 1-2).
2. Mos fol diçka, për të cilën nesër do të ndjesh keqardhje (pendohesh)!
Kjo është porosia e dytë e hadithit. Gjersa kujdesi për namazin i drejtohet përmirësimit të vetvetes, në anën tjetër, kujdesi ndaj gjuhës ka për diskurs relacionin shoqëror.
Sipas konceptit islam, gjuha si organ komunikimi është epiqendër e performancës së njeriut. Ajo bart rrezikshmëri të madhe nëse prej saj dalin fjalë ofenduese, lënduese, nënçmuese, etj. Populli ynë thotë, me fjalë e ndreq, me fjalë e prish. Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Njeriu kur zgjohet në mëngjes, të gjitha gjymtyrët e tij ia falin gjuhës, por i thonë: Frikësoju Zotit për ne, se ti je përfaqësuese jona, nëse je në të drejtën edhe ne jemi të tillë para të tjerëve, e nëse je në të shtrembëtën edhe ne jemi të tillë.”
Gjuha është identitet për anën e brendshme të njeriut, sikurse që fytyra është identitet për anën e jashtme të tij. Nëpërmjet saj, njeriu e tregon karakterin.
Këshilla e Pejgamberit a.s. “mos fol diçka, për të cilën nesër do të ndjesh keqardhje (pendohesh)” është një këshillë e drejtpërdrejtë për njeriun, që të jetë i përgjegjshëm për atë që e flet. Nëse e vlerëson se është mirë diçka, le të flasë, në të kundërtën le të hesht. Po ashtu, duhet heshtur edhe aty ku është i dyshimtë, nëse është mirë apo keq.
Kjo këshillë e Pejgamberit a.s. domethënë “mos fol diç- ka, për të cilën nesër do të ndjesh keqardhje (pendohesh)”, përmban dy mundësi: a) kërkimfalja para njerëzve në këtë botë dhe b) kërkimfalja para Allahut në Ahiret.
2.1. Përgjegjësia në këtë botë për fjalën e thënë
Shumë prej njerëzve e fusin veten në telashe për një fjalë goje. Pastaj, palët e dëmtuara i kërkojnë përgjegjësi për fjalën e thënë, gjersa e detyrojnë të kërkojë falje publike apo të tërhiqet nga ato deklarime.
Ky është një pozicion shumë i pa lakmueshëm për individin. Fjala është gjithçka, si për mirë si për keq, prandaj njeriu duhet pasur shumë kujdes.
Përmes saj njeriu mund të bëjë ngatërresa ndërmjet të njerëzve. Shpeshherë, bie një fjalë që prodhon efekte zinxhirore ndër njerëz, me pasoja të rënda e fatale. Por, në anën tjetër edhe përmes saj, njeriu shëron plagë. Pra, përmes fjalëve njeriu krijon miq dhe përmes saj krijon armiq.
Pejgamberi a.s., duke e ditur peshën e madhe që kanë fjalët, e ka përzgjedhur këtë këshillë prej atyre prioriteteve të para që duhet pasur parasysh. Sepse, fjala nuk është diçka periodike, por pjesë e momenteve ditore, orë e çast, si asnjë element tjetër.
Tani, nëse dikush flet fjalë të pamatura, përveçse bëhet i urryer, ai bën edhe shumë telashe e fesade në mesin e njerëzve. Në secilin rast është me pasoja të rënda për individin. E, ai që bëhet shkaktar për një fesad, ka shumë mëkat tek Allahu, sikurse ai që bëhet sebep për një të mirë, që ka shumë sevap.
Populli jonë ruan shumë proverba kuptimplote për fjalën:
“Fjala nuk ka peshë, por vret më shumë se plumbi!”
“Dy herë mendoje, një herë fole!”
“Plaga shërohet, por fjala e hidhur kurrë s’harrohet.”
“Njeriu është zotëri i fjalëve që nuk i ka shqiptuar, por është rob i atyre fjalëve që i kanë shpëtuar.” (proverb arabe)
“Katër gjëra nuk mund të kthehen: fjala e thënë, shigjeta e hedhur, jeta e kaluar dhe rasti i humbur.” (proverb arabe)
2.2. Përgjegjësia në Ahiret për fjalën e thënë
Duhet ditur se njeriu mban përgjegjësi për fjalën e thënë.
Në kohën e Pejgamberit a.s. ishte bërë bujë e madhe, kur zbriti ajeti i Kuranit, ajeti 284 i sures El-Bekare, që thotë: “e për atë që e keni në shpirtin (veten) tuaj, e shfaqët haptazi ose e mbajtët fshehtë, Allahu do t’ju marrë në përgjegjësi (llogari).”
Ibni Abbasi ka thënë: “Kur u shpall ky ajet, sahabët u brengosën shumë dhe thanë: O, i Dërguari i Allahut, u shkatërruam, nëse përgjigjemi për fjalët që i themi dhe për veprat që i bëjmë, çdo gjë është në rregull, por zemrat nuk mund t’i dirigjojmë. Pastaj, kjo u sqarua me ajete të tjera, por mbeti përgjegjësia për fjalën e thënë publikisht, sipas hadithit të Pejgamberit a.s.:
“Allahu ia ka falur ymetit tim atë që e flasin në vete, përderisa nuk e flasin publikisht dhe nuk e veprojnë.”
Prandaj, për fjalën e thënë, me të cilën e dëmtojmë dikë padrejtësisht, me të pavërteta apo për qëllime antagonizmi, etj., do të mbajmë përgjegjësi në Ahiret.
Këtu qëndron logjika objektive e fesë islame, që e sanksionon ashpër përgojimin dhe bartjen e fjalëve.
Po ashtu, këtu qëndron logjika që Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Kush më garanton atë që ka në mes dy nofullave të tij (gjuhën) dhe atë që është midis dy këmbëve të tij (organin gjenital), unë do t’i garantoj atij Xhenetin.”
Dhe, po ashtu këtu qëndron logjika e asaj që populli e përdor “po m’i lajnë gjynahet”. Sepse, në Ahiret do të ndodhë hakmarrja ndërmjet dëmtuesit dhe të dëmtuarit. Nëse njeriu nuk ka të mira për t’ia kompensuar dëmin palës së dëmtuar, atëherë detyrohet t’ia marrë mëkatet atij për t’i vuajtur si shpagim.
3. Dhe kurrë mos i lidh shpresat e tua me njerëzit për diçka që ata e kanë në dorë!
Kjo është këshilla e tretë e hadithit që jemi duke e shpjeguar. Gjersa, e para e kishte për fokus ndërtimin shpirtëror përmes namazit, kurse e dyta ishte një ftesë për marrëdhëniet e mira shoqërore përmes kujdesit ndaj gjuhës, në anën tjetër, kjo e fundit është një ftesë për gjetjen e kënaqësisë duke u mbështetur në Zotin, e jo te njerëzit.
Vërtet është një këshillë gjigante, sepse prek atë që është objektiv instinktiv i njeriut, siç është lumturia, dhe që është pretendim i të gjithëve pa përjashtim.
Nëse njeriu nuk di ta rregulloj këtë sferë, ai kurrë nuk do të ndihet i lumtur edhe nëse është më i pasuri i njerëzimit. Prandaj, kjo këshillë përmban së paku dy koncepte:
1) Mbështetja në Zotin për çdo gjë në këtë botë. Njeriut i takon që t’i ndërmarrë sebepet, me ndershmëri e korrektësi, por jo t’i lidhë shpresat te njerëzit, kur dihet se atë që e posedojnë ata, edhe ajo, mbi të gjitha është në dorën e Zotit. Pa thënë Zoti, asnjë e mirë apo e keqe nuk vjen. Rrësku është i përcaktuar, e njerëzit veçse i përçojnë proceset nga njëri te tjetri. Nëse dikush të ka ndihmuar, ai veçse ka qenë një mjet që e ka përcjelle deri te ti, kurse ndihmëtari i vërtetë ka qenë Allahu.
Transmetohet nga Ibni Abbasi r.a. i cili ka thënë: Isha një ditë pas Pejgamberit a.s., kur më tha:
“O djalosh, unë po t’i mësoj disa fjalë: Ruaje Allahun (duke respektuar urdhëresat e ndalesat e Tij) edhe Ai do të të ruajë ty. Ruaje Allahun e Ai do të jetë me ty gjithmonë (do të mbrojë dhe ndihmojë). Nëse dikë e lut, atëherë lute vetëm Allahun. Nëse kërkon ndihmë prej dikujt, atëherë kërko vetëm prej Allahut. Dije se sikur mbarë populli të mblidhet për të ndihmuar në diçka, ata nuk mund të të sjellin asgjë përveç asaj që e ka përcaktuar Allahu për ty. Po edhe sikur të mblidhen për të dëmtuar diçka, ata nuk do të mund të bëjnë asgjë përveç asaj që e ka përcaktuar Allahu për ty. Lapsat (për shënimin e përcaktimeve) janë ngritur, kurse ngjyra e shkrimit (të fatit) është tharë.”
2) Çlirimi nga prangat e brendshme. Njeriu që i lidh shpresat te njerëzit, në njëfarë aspekti është i robëruar. Ai, do të jetojë i poshtëruar, pa krenari e kredibilitet. Përveç kësaj, kurrë nuk bëhet rehat, gjithmonë lakmon të tjerët edhe nëse ka shumë pasuri. Kjo është vetë natyra e insanit, që nuk ngopet me asgjë, sepse egoja e tij e fuqishme, pafundësisht e shtyn të kërkojë atë që nuk e ka mbërri. Kushdo që bie nën këto kthetra, ndihet i varfër përherë, andaj shndërrohet në një lakmitar të përbuzur.
Por, nga ky standard njerëzor, bën përjashtim ai që e lidh zemrën e tij me Zotin, që nuk shpreson në askënd pos Zotit, që beson në përcaktimin e Zotit, që kënaqet me atë që disponon si një rrësk prej Zotit, që i bën përpjekjet, por nuk dëshpërohet kur nuk arrin diçka, etj. I njëjti jeton jetë të qetë, të lumtur e me integritet. Allahu ka thënë:
“Kush i mbështetet Allahut, Ai i mjafton atij, Allahu realizon dëshirën e vet dhe Allahu çdo gjëje ia ka caktuar kohën (afatin).” (Et-Talak, 3).
Dijetarët islamë thonë se mbështetja e vërtetë në Zotin është kulmi i ibadetit, sepse është punë e bindjes, e njeriu natyrshëm drejtohet me prioritet aty ku beson më shumë. Prandaj, kahja e shpresave është testim.
Dr. Orhan Bislimaj
_____________________________
1.Hadithi është ‘hasen’, e transmetojnë Imam Ahmedi në ‘Musned’, Ibën Maxheh në ‘Sahih’ dhe të tjerë nga sahabiu i famshëm Ejub el-Ensariju.
2.Këtë hadith e kanë përdorur shumë dijetarë, i njëjti konfirmohet në versione
të përafërta.
3. Ebu Hamid el-Gazaliu, Ihjau ulumid-din, boton Darul fejhai, botimi i parë, 2010/1431, Damask, vëll.1, fq. 459.
