Teoria e turmës, e njohur gjithashtu si psikologjia e turmës ose sjellja kolektive, studion mekanizmat se si individët në një grup të caktuar socio-kulturor sillen më ndryshe nga sa do të sillen kur janë vetë. Kjo fushë tashmë e njohur në teorinë biologjike dhe sociologjike eksploron dinamikën se si grupet formohen, veprojnë dhe marrin vendime. Teoritë dhe konceptet kryesore në teorinë e turmës përfshijnë:
1. Teoria e Gustave Le Bon
Gustave Le Bon llogaritet si një nga figurat pioniere në teorinë e turmës. Në veprën e tij të vitit 1895, “Turma: Një studim i mendjes popullore”, ai shkroi teorinë e tij duke propozuar që individët në një turmë duhet të humbasin ndjenjën e identitetit individual dhe përgjegjësisë personale, duke u bërë pjesë e një mendjeje kolektive. Kjo mendje kolektive çon në sjellje që është më emocionale, irracionale dhe impulsive sesa ajo që do të ishte tipike për individët.
2. Teoria e konvergjencës
Sipas kësaj teorie të konvergjencës sugjerohet që sjellja e turmës nuk është produkt i vetë turmës, por më tepër rezultat i bashkimit të individëve me të njëjtin mendim. Sipas kësaj teorie, njerëzit që janë të predispozuar ndaj sjelljeve të caktuara (p.sh., agresioni, eksitimi) kërkojnë dhe bashkohen me të tjerët që ndajnë këto predispozita, duke shpirë në sjellje kolektive.
3. Teoria e Normave Emergjente
Kjo teori supozon se normat e reja shfaqen brenda një turme ndërsa individët ndërveprojnë. Këto norma drejtojnë sjelljen dhe i japin strukturë veprimeve të turmës. Teoria e normave emergjente thekson se sjellja e turmës nuk është tërësisht kaotike, por mund të udhëhiqet nga zhvillimi i normave të reja të situatës që dalin nga brenda grupit.
4. Teoria e deindividualitetit
Teoria e deindividimit, i referohet kryesisht psikologut social Philip Zimbardo, i cili sugjeron se të qenit në një turmë mund të çojë në një humbje të vetëdijes dhe një ndjenjë anonimiteti. Kjo mund të rezultojë në sjellje që është më pak e përmbajtur dhe më e devijuar, sepse individët ndihen më pak të përgjegjshëm për veprimet e tyre.
5. Teoria e Identitetit Social
Kjo teori i atribuohet zhvilluesve të sajë Henri Tajfel dhe John Turner, kryesisht fokusohet në rolin e identitetit social në sjelljen e turmës. Kur individët identifikohen fuqishëm me një grup, ata kanë më shumë gjasa të jenë në përputhje me normat e grupit dhe të veprojnë në mënyra që janë në përputhje me identitetin e grupit. Kjo mund të çojë në sjellje kohezive dhe të koordinuara, madje edhe në grupe të mëdha.
6. Teoria e zgjedhjes racionale
Bazuar në këtë perspektivë argumentohet se individët në një turmë marrin vendime bazuar në llogaritjet racionale të përfitimit personal. Edhe në një turmë, individët peshojnë kostot dhe përfitimet e aksioneve të tyre dhe veprojnë në përputhje me rrethanat. Kjo teori sfidon nocionin se sjellja e turmës është krejtësisht irracionale.
Sipas koncepcioneve të ndryshme filozofike kuptimi i teorisë së turmës është thelbësor për menaxhimin dhe ndikimin e sjelljes së grupit në kontekste të ndryshme, si p.sh:
· Zbatimin e ligjit nga organizatorët e ngjarjeve që aplikojnë parime nga teoria e turmës për të menaxhuar tubime të mëdha dhe për të parandaluar incidentet e panikut ose dhunës.
· Marketingu shfrytëzojnë fuqinë e ndikimit social dhe dinamikën e turmës për të formuar sjelljen e konsumatorit.
· Aktivistët dhe udhëheqësit politikë përdorin teorinë e turmës për të mobilizuar mbështetjen dhe për të orkestruar demonstrata masive etj.
Filozofia sot e larmishme me trajtimin e diversitetit të teorisë së turmës ofron njohuri të vlefshme për kompleksitetin dhe sociologjinë e sjelljes së grupit, duke theksuar se si veprimet dhe vendimet e individëve mund të ndikohen nga anëtarësimi i tyre në grupe më të mëdha. Duke ekzaminuar mekanizmat psikologjikë dhe dinamikat sociale në lojë, studiuesit dhe praktikuesit mund të kuptojnë më mirë dhe të ndikojnë në sjelljen kolektive në mjedise të ndryshme.
A thua, komuniteti i jonë është mjaftueshëm i informuar, ka imunitet të “lindur apo fituar” ndaj këtyre teorive, si dhe a është vërtet objekt targetues eksperimentimi apo si grup kontroll, përballë këtij kazani të madh global dhe rajonal.
Kjo është një pyetje sa sfiduese aq edhe imperativ i kohës, e cila mendojë se kërkon përgjigje imediate nga institute dhe institucione kompetente, para se kjo teori të ketë marr timonin e dirigjimit të individëve, familjeve dhe lokomotivës së kolektivitetit tonë i cili në masë të madhe jeton thuajse spontanisht?!.
Vijon…
Përgatiti: Dr.Rrahman FERIZI
