Zbatimi në praktikë i Ligjit të miratuar për gjuhën shqipe në Maqedoni, pritet të përballet me sfida të shumta gjatë zbatimit në praktikë. Përdorimi i saj zyrtar, pritet të nisë pas formimit të dy institucioneve, Agjencisë për zbatimin e gjuhëve, të përbërë nga përkthyes të autorizuar gjyqësorë, linguistë, filozofë të diplomuar në gjuhën shqipe, si dhe lektorë të licencuar.
Ata do të udhëhiqen nga drejtori i agjencisë, i cili emërohet nga Qeveria përmes shpalljes publike. Pos Agjencisë, është paraparë edhe formimi i Inspektoratit për përdorimin e gjuhëve.
Një vit pas hyrjes në fuqi të Ligjit, të gjitha institucionet duhet të miratojnë aktet nënligjore për zbatimin e ligjit. Gjithashtu, parashihet që në afat prej gjashtë muajsh nga miratimi i ligjit, të gjitha institucionet janë të obliguara t’i zbatojnë obligimet e nenit 7 të ligjit. Për moszbatim të ligjit, janë paraparë dënime prej 4 deri më 5 mijë euro për institucionet dhe një mijë deri 1.500 euro për personat përgjegjës në organet shtetërore.
Sipas ekspertëve, këto sanksione, por edhe vullneti i shprehur nga politika, janë shpresë se ky ligj nuk do të përjetojë fatin e ligjeve të kaluara, të cilat kishin mbetur vetëm në letër.
“Ka vullnet për zbatimin e këtij ligji, pasi nëse kjo nuk do të ekzistonte, as nuk do të miratohej kjo zgjidhje ligjore duke marrë parasysh të gjitha kundërshtimet që ka hasur ky ligj. Me rëndësi, gjithashtu, janë edhe sanksionet që parashihen me ligj në rast të moszbatimit të tij. Pra, nëse ka vullnet dhe nuk zbatohet, atëherë këtu janë sanksionet që do të detyrojnë institucionin, bartësin e funksionit që të zbatojnë dispozitat e këtij ligji”, thotë për Radion Evropa e Lirë, Naser Zyberi, njohës i çështjeve juridike
Por, disa ekspertë të tjerë dyshojnë nëse gjuha shqipe do të gjejë zbatim adekuat në praktike, pasi siç thonë në disa sfera përdorimi i saj nuk është i obligueshëm si në rastin e noterisë, apo edhe segmente tjera.
Dervish Halimi, noter dhe njohës i çështjeve të gjuhës, thotë për Radion Evropa e Lirë se ligji nuk vlen njësoj si për maqedonasit dhe shqiptarët. Të parët mundet që të mos e përdorin shqipen, ndërsa të dytët nëse duan që dokumenti i të jetë edhe në gjuhën shqipe, duhet që këtë ta kërkojnë. Në këtë rast, sipas tij, kemi procedura që zgjasin e që vetvetiu mund t’i detyrojnë ata që të mos e kërkojnë edhe në gjuhën shqipe.
“Kur shqiptari të paraqitet në sportel, nuk ka pse të pyetet se a do dokumentin në dy gjuhë apo jo, formulari me automatizëm duhet t’i jepet në dy gjuhë, jo me kërkesë të tij, sepse ai nuk ka kohë të kërkojë, nuk duan t’ia dinë për procedurat, ai dëshiron ta kryejë sa më shpejt punën. Prandaj, duhet që kjo çështje të jetë e rregulluar me automatizëm që të mos lindin menjëherë probleme gjatë zbatimit të ligjit”, shpjegon Halimi.
Një problem tjetër që ka përcjell në të kaluarën zbatimin në praktikë të Ligjit për gjuhët është edhe ai i përdorimit të drejtë të gjuhës shqipe. Në të shumtën e rasteve, zbatimi i saj është përcjellë me bastardime të shumta, apo me gabime gjuhësore dhe përmbajtjesore, si në tabelat udhëzuese, ashtu edhe në dokumente zyrtare.
Avzi Mustafa, ish drejtues i Katedrës së Albanologjisë në Universitetin e Shkupit thotë për Radion Evropa e Lirë, se për dallim nga e kaluara, tani ka një organ nga i cili mund të kërkohet llogari, pasi në kuadër të tij do të funksionojnë përkthyesit, lektorët dhe të gjithë ata që do të jenë përgjegjës për zbatimin e drejtë të gjuhës shqipe.
“Tani është me rëndësi se do të dimë se kujt i takon përgjegjësia. Për institucionin përgjegjës janë ndarë edhe mjete që do të jenë një prej motivuesve kryesorë për të kërkuar që gjuha shqipe të jetë e shkruar ashtu siç e kërkojnë normat e drejtshkrimit të gjuhës shqipe. Këtu, vend duhet të kenë vetëm ekspertët e fushës, ata që e njohin shumë mirë gjuhën shqipe, që të mos përsëritet e kaluara vrastare e gjuhës shqipe”, vlerëson Mustafa.
Ligji i miratuar parasheh përdorimin e gjuhës shqipe në të gjitha organet e pushtetit qendror, si në të shkruar, ashtu edhe në të folur, në Kuvend, përfshirë edhe kryesuesin e seancave nëse është shqiptar, në Qeveri, ndërmarrjet publike, agjencitë, drejtoritë, komisionet. Gjuha shqipe do të përdoret edhe në të gjitha mbishkrimet e institucioneve të nivelit qendror, krahas atyre në pushtetin lokal ku gjithashtu gjuha shqipe është zyrtare në komunat ku shqiptarët përbëjnë mbi 20 për qind të numrit të përgjithshëm të popullatës.
Përdorimi zyrtar i gjuhës shqipe është formuluar si “gjuhë të cilën e flasin mbi 20 për qind nga numri i përgjithshëm i popullatës në Maqedoni”./Radio Europa e Lirë
