Maqedonia e Veriut do të ekzistojë si e tillë për aq sa do të ekzistojnë kushtet që mundësojnë mbijetesën e saj. Gjithsesi, paaftësia për të bashkuar grupet e ndryshme etnike nën flamurin e një kombi civil të unifikuar me një fat të përbashkët politik, e bën të ardhmen e saj, të mjegullt. Edhe skenari më i mirë, ai i integrimit në Bashkimin Europian mbart potencialin e shuarjes së saj. Preferenca e BE-së për qeverisjen rajonale mbi autoritetin e centralizuar do të katalizojë në mënyrë të pashmangshme integrimin më të ngushtë të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut me Kosovën dhe Shqipërinë. Pra, ai që shihet si destinacioni më i sigurt për Maqedoninë e Veriut, integrimi në BE, në fakt, mund të jetë edhe kapitulli final i këtij eksperimenti titoist. Dhe, ky nuk do të ishte një fund i palumtur.
Shkruan: Mentor BEQA, Tiranë
Shteti-komb, tradicionalisht, kuptohet si një entitet sovran i karakterizuar nga përputhja e një kombi (një grup kulturalisht dhe etnikisht homogjen) me një shtet (një njësi politike dhe territoriale). Ky model supozon një shkallë të lartë homogjeniteti kulturor, ku një gjuhë, histori dhe identitet i përbashkët mbështesin legjitimitetin e shtetit. Tre këndvështrime kryesore teorike ofrojnë shpjegime të ndryshme për shfaqjen dhe natyrën e shteteve-kombe.
Perspektivat moderniste-konstruktiviste pohojnë se shtetet-kombe janë në thelb produkte të fenomeneve moderne, duke përfshirë industrializimin, kapitalizmin dhe konsolidimin e autoritetit qendror [Ernest Gellner]. Kjo perspektivë thekson natyrën e ndërtuar të kombeve, duke argumentuar se ato lindin nga nevojat dhe dinamikat e zhvillimeve moderne sociale, ekonomike dhe politike. Në qendër të kësaj pikëpamjeje është koncepti i ‘komuniteteve të imagjinuara’ [Benedict Anderson], duke sugjeruar se identitetet kombëtare janë formësuar nga mekanizmat modernë shtetërorë, si arsimi dhe media, për t’i shërbyer funksioneve administrative dhe integrative bashkëkohore. Konstruktivistët i shohin shtetet-kombe dhe identitetet kombëtare si konstrukte sociale, të ndikuara nga diskursi, praktikat sociale dhe marrëdhëniet me pushtetin.
Perspektivat tradicionaliste-etnosymbolike kombinojnë pikëpamjen tradicionaliste (perennialiste), e cila nxjerr në pah vazhdimësitë historike të kombeve që paraprijnë modernitetin, me qasjen etnosimbolike. Kjo sugjeron se shtetet-kombe moderne kanë dalë nga identitetet etnike, kulturore dhe fetare të mëparshme, duke theksuar rrënjët e thella historike dhe vazhdimësinë e identitetit kombëtar përgjatë shekujve. Qasja etnosimbolike [Anthony Smith] e përpunon më tej këtë duke u përqendruar në rëndësinë e lidhjeve historike, etnike dhe simboleve kulturore në formimin e identiteteve kombëtare. Ai pohon se shteti-komb është një zgjerim i bashkësive etnike para-moderne, me legjitimitetin dhe kohezionin e tij të mbështetur nga simbolet kulturore të qëndrueshme, mitet dhe historitë e përbashkëta.
Perspektiva primordialiste [Clifford Geertz] nënvizon aspektet e lindura dhe natyrore të identitetit kombëtar, duke sugjeruar se identitete të tilla janë bazuar në prirjet themelore njerëzore ndaj farefisnisë dhe bindjeve të përbashkëta. Ai thekson origjinën para-moderne të identitetit kombëtar dhe prirjen natyrore njerëzore për të formuar komunitete me ata që ndajnë atribute dhe vlera të përbashkëta. Kjo perspektivë i sheh identitetet kombëtare jo si thjesht të ndërtuara apo të dala nga proceset moderne, por si të rrënjosura thellë në nevojën e brendshme njerëzore për përkatësi dhe komunitet.
Multi-etniciteti, si i tillë, nuk është një fenomen i kohëve të fundit, veçanërisht brenda Ballkanit për shkak të inkorporimit të gjatë të popujve të ndryshëm nga Perandoria Osmane dhe Perandoria Austro-Hungareze. Megjithatë, shtetet multietnike moderne janë të një natyre të veçantë. Ato janë kontigjenca të rrethanave historike shumë specifike. Shtetet multi-etnike instrumentale të ndërtuara artificialisht u referohen njësive ku koncepti i kombësisë dhe identitetit kombëtar është projektuar qëllimisht ose nxitur nga elitat politike, shpesh për qëllime të veçanta politike, ekonomike ose strategjike. Kjo qasje ndaj ndërtimit të kombit thekson rolin e institucioneve shtetërore, udhëheqjes politike dhe politikës në hartimin e një ndjenje të unitetit kombëtar dhe identitetit midis popullsive të ndryshme. Krijimi i një shteti-komb instrumental zakonisht përfshin një proces lartë-poshtë, ku infrastruktura, sistemet arsimore, mediat dhe kornizat ligjore të shtetit përdoren për të ngulitur një ndjenjë të përbashkët identiteti, besnikërie dhe përkatësie midis shtetasve të tij.
Themeli i optimizmit për suksesin dhe qëndrueshmërinë e shteteve moderne multietnike qëndron në parimin liberal që ngre lirinë individuale mbi dallimet etnike, kulturore dhe grupore. Kjo perspektivë fiton mbështetje të mëtejshme nga teoritë moderniste dhe konstruktiviste, të cilat identifikojnë shtetin dhe udhëheqjen e tij si qendrore në formësimin e një identiteti kombëtar të unifikuar midis qytetarëve të tij të ndryshëm. Këto perspektiva nxisin një rol të qëllimshëm dhe strategjik të shtetit jo vetëm në mbrojtjen, por edhe nxitjen aktive të diversitetit kulturor. Multikulturalizmi, me theksimin e tij në njohjen, vlerësimin dhe edukimin e identiteteve të veçanta kulturore të grupeve të ndryshme brenda një kuadri të përbashkët shtetëror, është thelbësor për këtë proces. Kjo qasje nënvizon një angazhim për të nxitur një shoqëri ku shprehjet e ndryshme kulturore janë të integruara në një tregim kombëtar koheziv, duke ilustruar kështu potencialin e shteteve multietnike për të harmonizuar diversitetin brenda një strukture politike dhe sociale të unifikuar.
Ndërsa në letër kjo mund të tingëllojë magjepsëse, realiteti nuk është aq rozë. Shumë prej kombeve multietnike janë krijuar mbi padrejtësi të mëdha historike ku shumë popuj janë shtypur, asimiluar e degraduar në qytetarë të dorës së dytë. Populli që doli më i dëmtuar nga procesi i shpërbërjes së perandorive dhe krijimi i shteteve-kombe në Ballkan janë shqiptarët. Nga një popull në ekuilibër demografik dhe gjeografik me popujt e tjerë të Ballkanit – grekët, serbët, bullgarët – u shtrënguan në një copë territori që më së shumti do të shërbente si një zonë ndarëse ndërmjet sllavëve të jugut, Greqisë dhe Italisë. Pjesa tjetër u shkërmoqën nëpër shtetet kombëtare të sapokrijuara të popujve të Ballkanit, me shpresën se nëpërmjet makinerisë së shtetit modern do të asimiloheshin deri në asgjësim. Shtypja nuk ka qenë më e madhe se në këtë hapësirë që sot e quajmë Maqedoni e Veriut.
Maqedonia si rast unik!
Maqedonia është rast unik në krijimin e shteteve multietnike. Ndryshe nga shtetet e tjera shumë-etnike europiane që kanë që një histori më të vjetër të bashkëjetesës dhe janë produkt i një procesi më të gjatë historik, Maqedonia e Veriut është një shtet-komb instrumental i krijuar artificialisht në rrethana shumë të ndryshme historike.
Me fillimin e rënies së Perandorisë Osmane në fund të shekullit të 19-të, peizazhi gjeopolitik i Ballkanit pësoi transformime të rëndësishme. Një pasojë e dukshme ishte ndarja e komuniteteve bullgare nga trungu që shërbeu për krijimin e Bullgarisë. Kjo ndarje inicioi rrugë të ndryshme zhvillimi për bullgarët brenda Maqedonisë, të dallueshme nga ata që banojnë në Bullgari.
Në përgjigje të kësaj ndarjeje, një seri lëvizjesh revolucionare u shfaqën brenda rajonit maqedonas, kryesisht të orkestruara nga bullgarët. Këto lëvizje ndryshonin në objektivat e tyre; Ndërsa disa luftuan për bashkimin e Maqedonisë me shtetin bullgar, duke pohuar një identitet kombëtar të përbashkët dhe trashëgimi kulturore, të tjerë bënë presion për autonomi rajonale, duke kërkuar të krijonin Maqedoninë si një njësi të veçantë.
Pas luftërave ballkanike dhe ndarjes pasuese të territorit maqedonas, me pjesë që ranë nën kontrollin serb, ndarja midis bullgarëve në Maqedoni dhe atyre në Bullgari u thellua. Kjo periudhë pa rritjen e një identiteti të veçantë rajonal maqedonas gjatë dekadave në vijim. Megjithatë, zhvillimi i këtij identiteti maqedonas nuk i la krejtësisht në hije lidhjet historike dhe kulturore me Bullgarinë. Në fillim të Luftës së Dytë Botërore, kur forcat bullgare pushtuan Maqedoninë, pati raste kur popullsia vendase sllave i përshëndeti ata si çlirimtarë.
Pas Luftës së Dytë Botërore, Tito ndërmori hapa vendimtarë në kuadrin e Jugosllavisë Federale të sapoformuar. Ai e ndau rajonin e njohur më parë si Vardar Banovina, i cili përputhet me Republikën bashkëkohore të Maqedonisë së Veriut, nga autoritetet serbe. Këtij territori iu dha statusi i një komponenti federal të Jugosllavisë Federale, fillimisht e quajtur “Republika Popullore e Maqedonisë” dhe më pas “Republika Socialiste e Maqedonisë.” Në të njëjtën kohë, Tito inicioi nxitjen e një koncepti të veçantë të “kombit maqedonas”.
Tito shfrytëzoi mundësinë për të evoluar identitetin e fortë rajonal të rajonit në një identitet etnik të veçantë. Kjo u arrit duke krijuar Republikën Socialiste të Maqedonisë, duke modifikuar dialektin maqedonas drejt një forme që divergjohej nga rrënjët e saj bullgare dhe duke ndërmarrë përpjekje për të pakësuar ndërgjegjen etnike bullgare midis popullit sllav në krahinë. Kjo përfshinte zbatimin e persekutimit dhe nxitjen e Bulgarofobisë për të çrrënjosur përkatësitë bullgare, duke përforcuar kështu një identitet etnik maqedonas më vete.
Nismat e Titos u nxitën nga disa konsiderata strategjike, midis të cilave tre dallohen dukshëm. E para ishte përpjekja midis Republikës Popullore të Bullgarisë dhe Republikës Socialiste Federale të Jugosllavisë për ta transformuar Maqedoninë në një lidhje për krijimin e një Republike Federative Ballkanike, duke nxitur një identitet unik sllav maqedonas. Kjo strategji përfshinte ngritjen e rajonit në një republikë përbërëse brenda Jugosllavisë në vitin 1945, kodifikimin e një gjuhe të veçantë maqedonase dhe pohimin e popullsisë si etnikisht maqedonase, duke i dalluar ata nga serbët dhe bullgarët. Krijimi i Republikës Socialiste të Maqedonisë brenda federatës jugosllave u shoqërua me politika që synonin pakësimin e ndjenjës pro-bullgare midis popullsisë, kështu që në çdo rast të një Federate Ballkanike, Bullgaria nuk mund të forcohej brenda Federatës. Megjithatë, nga fundi i viteve 1950, Bullgaria hoqi dorë nga njohja e saj e një etnie maqedonase, e cila intensifikoi Bulgarofobinë në Maqedoni, duke minuar efektivisht perspektivën e një Federate Komuniste Ballkanike.
Racionalja e dytë strategjike pas veprimeve të Titos ishte të kufizonte aspiratat serbe ndaj Maqedonisë duke krijuar një identitet maqedonas. Kjo masë kishte për qëllim të përcaktonte kufijtë e qartë etnikë dhe kombëtarë brenda federatës jugosllave, duke zbutur kështu çdo pretendim territorial apo ambicie që serbët mund të kishin ushqyer ndaj rajonit maqedonas. Duke krijuar një kombësi të veçantë maqedonase, Tito synonte të forconte kohezionin e shtetit jugosllav, ndërsa trajtonte në mënyrë paraprake konfliktet e mundshme brenda-federale.
Motivi i tretë dhe ndoshta më i rëndësishëm gjeopolitikisht që i atribuohet Titos nga perspektivat greke ishte ambicia e tij afatgjatë për të siguruar aksesin jugosllav në detin Egje duke shprehur pretendime territoriale mbi rajonin e gjerë maqedonas. Deklaratat publike të Titos në vitin 1944 rreth ribashkimit të pjesëve të fragmentuara të Maqedonisë nënvizuan këto synime. Kjo u pa gjerësisht nga Greqia dhe aleatët e saj si shprehje e pretendimeve territoriale nga Jugosllavia drejt rajonit të Maqedonisë në Greqi.
Pas shpërbërjes së Jugosllavisë, Maqedonia doli si republikë e pavarur dhe sovrane. Nacionalizmi maqedonas tejkaloi edhe fantazitë më të avancuara të Titos në përpjekje për të ndërtuar një identitet të dallueshëm nga trashëgimia bullgare. Kjo përpjekje përfshinte mobilizimin e aparatit të shtetit për të kultivuar një identitet ekskluziv maqedonas, i cili supozohet se shtrihet përtej origjinës sllave dhe paraprin historinë greke. Për këtë qëllim, një sërë mekanizmash dhe instrumentesh u vendosën për të krijuar simbole dhe narrativa unike për identitetin maqedonas, duke e ankoruar atë në një antikitet imagjinar nga i cili kombi maqedonas do të përfitonte përparësi dhe legjitimohej në krijimin e një shteti ekzivisht maqedonas.
Ky proces i formimit të identitetit ishte përjashtues ndaj grupeve etnike dhe në mënyrë të veçantë, ndaj popullsisë shqiptare, që përfaqësonte një komponent të rëndësishëm të ndërtimit të shtetit. Popullsia shqiptare u margjinalizua dhe u trajtua si e huaj brenda narrativës kombëtare maqedonase. Prandaj, kjo popullate autoktone që përbënte më shumë se 1/3 e popullsisë duhet të shtypej dhe pozicionohej në një status dytësor në politikën maqedonase. Kjo qasje “komb-formuese” jo vetëm që thelloi ndarjet e brendshme midis maqedonasve dhe shqiptarëve, por gjithashtu përkeqësoi tensionet me vendet fqinje, veçanërisht Greqinë dhe Bullgarinë, duke izoluar më tej Maqedoninë në skenën rajonale. Trajektorja e nacionalizmit maqedonas, pra, shfaq një prirje të theksuar drejt përjashtimit, të karakterizuar nga ndjenjat e tij antishqiptare, antibullgare dhe antigreke.
Marrëveshja e Ohrit
Rritja e ndjenjave antishqiptare dhe e represionit shtetëror mbi popullsinë civile solli kryengritjen e armatosur të vitit 2001, që u pasua me Marrëveshjen Kornizë të Ohrit. Kjo marrëveshje futi mekanizmat e ndarjes së pushtetit që transformuan ndjeshëm peizazhin politik dhe social maqedonas, duke ripërcaktuar statusin e shqiptarëve brenda vendit. Marrëveshja adresoi problemet e komunitetit shqiptar, duke nxitur përfaqësimin dhe pjesëmarrjen e tyre në jetën politike dhe administrative të shtetit, duke u përpjekur të kapërcejë ndarjet e thella etnike. Ndërsa zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit ka hasur në sfida, duke përfshirë përvijimin e ndarjeve brenda-etnike dhe shfaqjen e tensioneve të reja, ndikimi i saj në evolucionin e Maqedonisë së Veriut është i pamohueshëm. Marrëveshja lehtësoi zhvendosjen drejt përfshirjes më të madhe dhe bashkëpunimit etnik, edhe pse në mënyrë të papërsosur, duke e vënë Maqedoninë e Veriut në një rrugë të ndryshme zhvillimi nga e kaluara e saj. Shteti bashkëkohor i Maqedonisë së Veriut, kur krahasohet me gjendjen e para-marrëveshjes, shfaq ndryshime thelbësore së paku në dinamikën e marrëdhënieve etnike. Pra, pavarësisht nga mangësitë në ekzekutimin e marrëveshjes, të cilat ndonjëherë kanë përkeqësuar ndarjet brenda-etnike në vend që të nxisin harmoninë ndër-etnike, ndryshimet themelore në strukturën politike dhe sociale të Maqedonisë së Veriut pas Ohrit, nuk mund të nënvlerësohen.
Gjithsesi, Marrëveshja Kornizë e Ohrit, ndërsa ishte instrumentale në ndryshimin e peizazhit socio-politik të Maqedonisë së Veriut dhe zbutjen e konflikteve të menjëhershme, nuk trajtoi në mënyrë efektive një sfidë thelbësore kritike: krijimin e një kombi civil koheziv. Koncepti i një kombi qytetar përfshin bashkimin e grupeve të ndryshme etnike nën një fat politik të përbashkët, duke kapërcyer ndarjet etnike për të nxitur një identitet kolektiv kombëtar. Ky qëllim, megjithatë, mbetet i pakapshëm brenda Maqedonisë së Veriut për disa arsye komplekse, jo më pak për shkak të rezistencës nga dy komunitetet më të mëdha etnike, maqedonasit dhe shqiptarët. Çdo grup, për arsyet e veta, ka shfaqur ngurrim për të përqafuar plotësisht një identitet kombëtar të unifikuar që hollon identitetet e tyre të veçanta etnike. Nacionalizmi maqedonas, në veçanti, e sheh perspektivën e një kombi qytetar me ankth, nga frika se një zhvendosje e tillë do të dobësonte kontrollin maqedonas mbi mekanizmat shtetërorë dhe potencialisht do të fuqizonte ndikimin politik dhe kulturor shqiptar. Për më tepër, ekziston shqetësimi se kjo mund të çojë në ringjalljen e pretendimeve bullgare në territor, duke komplikuar kështu më tej peizazhin etnik të vendit. Këto frikëra nuk janë të izoluara, por ndikohen dhe, deri diku, përkeqësohen nga aktorët e jashtëm.
Roli i Serbisë
Pretendimet historike të Serbisë mbi Maqedoninë e Veriut kanë rrënjë të thella, duke e parë territorin si një korridor strategjik drejt detit Adriatik dhe Jon. Këto ambicie u realizuan përkohësisht me inkorporimin e rajonit në mbretërinë serbe, e cila më vonë evoluoi në Mbretërinë e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, përfundimisht u ristrukturua si Mbretëria e Jugosllavisë. Megjithatë, përcaktimi i Maqedonisë si Republikë brenda Republikës Socialiste Federale të Jugosllavisë nën udhëheqjen e Titos shënoi një largim të rëndësishëm nga aspiratat serbe, duke përgjumur këto pretendime territoriale.
Serbia është angazhuar aktivisht në përpjekjet për të ndikuar në peizazhin politik dhe kulturor të Maqedonisë së Veriut. Duke mbështetur nacionalizmin maqedonas, Serbia synon të krijojë një tampon kundër ndikimit shqiptar brenda Maqedonisë dhe pretendimeve historike bullgare. Kjo strategji përfshin një ndërthurje komplekse të mbështetjes financiare dhe instrumentalizimit politik që ka për qëllim nxitjen e një identiteti maqedonas të dallueshëm nga trashëgimia e tij bullgare.
Ky manovrim nga Serbia për të manipuluar identitetet etnike dhe kombëtare brenda Maqedonisë së Veriut u shërben funksioneve të shumëfishta. Ajo jo vetëm që kërkon të mbrojë interesat serbe në rajon duke parandaluar riafirmimin e pretendimeve bullgare, por gjithashtu të mbajë një shkallë ndikimi mbi dinamikën e brendshme të Maqedonisë, duke shfrytëzuar armiqësinë historike midis shqiptarëve, maqedonasve dhe bullgarëve për t’u shërbyer interesave të saj gjeopolitike. Duke vepruar kështu, Serbia synon të ruajë ndikimin e saj në rajon dhe potencialisht të destabilizojë fqinjët e saj nëpërmjet mbajtjes gjallë të konflikteve etnike.
Roli i Bullgarisë
Tensionet e vazhdueshme midis Bullgarisë dhe Serbisë në Ballkanin Perëndimor, një ‘luftë e ftohtë’ ballkanike, rrjedhin kryesisht nga identiteti kombëtar i kontestuar i Maqedonisë së Veriut. Refuzimi e Bullgarisë për t’u pajtuar me largimin e maqedonasve nga rrënjët e tyre historike bullgare dhe roli i Serbisë në këtë drejtim qëndron në qendër të këtij konflikti. Strategjia e Bullgarisë fokusohet në zbutjen e këtij tëhuajësimi dhe ruajtjen e trashëgimisë bullgare brenda Maqedonisë. Si anëtare e Bashkimit Europian, Bullgaria ka një set unik mjetesh dhe levash diplomatike, të cilat nuk ka hezituar t’i përdorë për të mbrojtur interesat e rrënjëve bullgare në popullatën maqedonase. Ky angazhim ka qenë i dukshëm në qasjen e Bullgarisë ndaj aspiratave të Maqedonisë së Veriut për anëtarësim në BE, ku Bullgaria ka demonstruar gatishmërinë e saj për të vendosur pengesa për të çuar përpara objektivat e saj. Thelbi i kësaj mosmarrëveshjeje është fenomeni i nacionalizmit maqedonas, i perceptuar nga Bullgaria si i mbështetur nga Serbia qe shihet si një sfidë e drejtpërdrejtë për interesat bullgare në rajon.
Pozita e Greqisë
Shqetësimi kryesor i Greqisë në kontekstin e nacionalizmit maqedonas sillet rreth neutralizimit të çdo pretendimi mbi pjesën veriore të rajonit maqedonas brenda territorit të saj. Ky shqetësim mbështetet nga prania e një pakice sllave maqedonase, që vlerësohet të ketë nga 50,000 deri në 100,000 individë, që banojnë në Greqinë Veriore. Nga këndvështrimi i interesave strategjike greke, koncepti i një Maqedonie të Bashkuar paraqet një sfidë të rëndësishme për narrativën kombëtare që e konsideron këtë rajon një pjesë të pandashme të Greqisë historike. Aspirata të tilla, të ngulitura brenda disa fijeve të nacionalizmit maqedonas, perceptohen si një kërcënim i drejtpërdrejtë për integritetin territorial dhe identitetin historik grek. Prandaj, Greqia ka mbajtur një qëndrim të vendosur në mosmarrëveshjen e stërzgjatur mbi përdorimin e emrit “Maqedoni”. Kjo mosmarrëveshje pasqyron shqetësime më të thella në lidhje me pretendimet e mundshme territoriale dhe implikimet e një identiteti më të gjerë maqedonas që përfshin pjesë të Greqisë. Zgjidhja e kësaj mosmarrëveshjeje, e cila kulmoi me marrëveshjen për riemërtimin e Maqedonisë në “Maqedonia e Veriut”, ishte një moment historik i rëndësishëm diplomatik. Megjithatë, nënvizoi gjithashtu vendosmërinë e Greqisë për të mbrojtur pretendimet e saj historike dhe territoriale.
Shqiptarët, Shqipëria dhe Kosova!
Shqiptarët e Maqedonisë e kanë parë historikisht raportin e tyre me shtetin maqedonas si raport shtypjeje. Me integrimin e faktorit shqiptar në qeverisje dhe burokracinë shtetërore, mbas Marrëveshjes së Ohrit, e kanë parë si formë vetëmbrojtjeje dhe përdorimi instrumental për objektiva më shumë etnik sesa shtetëror. Përmirësimi i statusit të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut që nga fillimi i viteve 2000 ka qenë domethënës, por jo pa të meta. Aspiratat e komunitetit shqiptar janë të dyfishta: së pari, avokojnë për përshpejtimin e proceseve integruese në BE, të cilat besojnë se do të çojnë në një decentralizim të qeverisjes, duke zbehur kështu fuqinë e aparatit qendror shtetëror. Një decentralizim i tillë shihet si i favorshëm për shqiptarët, duke siguruar autonomi dhe ndikim më të madh. Së dyti, integrimi gradual i shqiptarëve në institucionet shtetërore ndiqet me synimin e dyfishtë për të kufizuar kapacitetin e aparatit të shtetit të thellë për të vepruar në dëm të tyre dhe, në mënyrë optimiste, për të garantuar që këto institucione t’u shërbejnë në mënyrë efektive interesave të popullsisë shqiptare. Kjo qasje strategjike është mbështetur vazhdimisht nga Shqipëria dhe Kosova, duke paraqitur një front të unifikuar në avokimin për të drejtat dhe integrimin e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut. Megjithatë, peizazhi është ndërlikuar nga ndarjet e brendshme politike mes shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut, si dhe nga dinamika e luhatshme në marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës. Rivaliteti mes kryeministrave Edi Rama dhe Albin Kurti dhe perceptimet diametralisht të ndryshme sa i përket çështjes shqiptare në rajon, e kanë mjegulluar këtë peizazh. Kjo garë ndërshqiptare, si brenda Maqedonisë së Veriut, ashtu edhe ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës, përbën rrezik për konsolidimin e përparimit të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut dhe, potencialisht, për statusin më të gjerë të shqiptarëve në Ballkanin Perëndimor.
Koniunktura ndërkombëtare!
Komuniteti ndërkombëtar e sheh Maqedoninë e Veriut si një tampon vendimtar gjeopolitik në Ballkan, që ndërmjetëson interesat divergjente të popujve të saj historikë: shqiptarëve, grekëve, serbëve dhe bullgarëve. Një shqetësim kritik për komunitetin ndërkombëtar është ruajtja e integritetit territorial dhe stabilitetit politik të Maqedonisë së Veriut, veçanërisht përballë lëvizjeve të mundshme separatiste. Ky shqetësim është zmadhuar nga rritja e perceptuar e ndikimit rus midis fraksioneve nacionaliste maqedonase, e cila shihet si një kërcënim si për kohezionin e brendshëm të Maqedonisë së Veriut, ashtu edhe për stabilitetin e rajonit më të gjerë. Në këtë kontekst, bashkësia ndërkombëtare, veçanërisht SHBA-ja dhe BE-ja, mbeten të përkushtuara për të mbështetur trajektoren demokratike dhe karakterin multietnik të Maqedonisë së Veriut, duke e parë atë si thelbësore për ruajtjen e paqes dhe sigurisë në Ballkan. Përpjekjet për të përshpejtuar integrimin e Maqedonisë së Veriut në Bashkimin Europian kanë qenë një gur themeli i kësaj strategjie ndërkombëtare. Megjithatë, rruga drejt anëtarësimit në BE ka hasur në pengesa të rëndësishme, veçanërisht me mosmarrëveshjen e gjatë të emrit me Greqinë dhe çështjet e diskutueshme rreth narrativave historike me Bullgarinë.
E ardhmja e Maqedonisë së Veriut!
Aktualisht, konsensusi midis shumicës së palëve të interesuara është në favor të ruajtjes së stabilitetit në Maqedoninë e Veriut, me përjashtime të dukshme që janë Rusia dhe disa fraksione brenda Serbisë. Por çfarë ndodh me të ardhmen?
Qëndrueshmëria e shteteve-kombe shpesh i atribuohet një ndërveprimi të pesë faktorëve kritikë: Së pari, ekzistenca e rrënjëve të përbashkëta historike, të cilat manifestohen në lidhjet e përbashkëta etnike, besimet fetare, praktikat dhe simbolet, kontribuojnë në ndjenjën e përkatësisë së përbashkët. Kjo, nga ana tjetër, nxit një njësi homogjene etnike dhe kulturore. Së dyti, dominimi i një grupi brenda shtetit, i aftë për të imponuar vullnetin dhe modelet e tij kulturore mbi grupet e tjera, luan një rol vendimtar. Së treti, aftësia e shtetit për të mbrojtur të drejtat, liritë, drejtësinë dhe mirëqenien e përgjithshme për qytetarët është thelbësore për legjitimitetin dhe qëndrueshmërinë e tij. Së katërti, vizioni i një të ardhmeje të përbashkët politike mes popullatës forcon kohezionin dhe identitetin kombëtar. Së fundi, prania e një strukture ndërkombëtare që mbështet ose promovon status quo-në mund të forcojë ndjeshëm stabilitetin dhe qëndrueshmërinë e shteteve-kombe.
Në kontekstin e Maqedonisë së Veriut, situata paraqet një grup unik sfidash që devijojnë nga kushtet ideale për qëndrueshmërinë e shtetit-komb. Vendi karakterizohet nga përbërja multietnike dhe shumë-fetare, pa një trashëgimi të unifikuar historike. Ky diversitet nuk buron nga një proces koheziv i ndërtimit të kombit, por nga një histori dhune. Ekzistenca e vazhdueshme e Maqedonisë së Veriut mund t’u atribuohet kryesisht faktorëve ndërkombëtarë, duke përfshirë interesat strategjike të vendeve fqinje për ruajtjen e stabilitetit dhe parandalimin e konfliktit brenda rajonit. Kjo mbështetje e jashtme, e motivuar nga dëshira për të ruajtur paqen dhe ekuilibrin rajonal, ka qenë thelbësore në mbështetjen e Maqedonisë së Veriut pavarësisht mungesës së themeleve tradicionale që zakonisht mbështesin qëndrueshmërinë e shteteve-kombe.
Së dyti, koha në të cilën shumica maqedonase mund të imponojë vullnetin e saj mbi grupet e tjera etnike, veçanërisht mbi shqiptarët, ka marrë fund. Çdo përpjekje e grupit dominues për të imponuar agjendën e tij në kurriz të të drejtave të pakicave ka të ngjarë të çojë në konflikt të brendshëm, duke kërcënuar potencialisht kohezionin dhe ekzistencën e shtetit.
Kapaciteti i Maqedonisë së Veriut për t’i shërbyer në mënyrë adekuate popullatës është dukshëm i cunguar. I pozicionuar si një vend pa dalje në det, pa aktivitet të rëndësishëm industrial dhe me tërheqje të pakët turistike, perspektivat ekonomike janë në thelb të kufizuara. Të kombinuara me korrupsionin e përhapur dhe joefikasitetin administrativ, këto dobësi strukturore pengojnë ndjeshëm progresin e Maqedonisë. Për më tepër, ndarjet e rrënjosura etnike e përkeqësojnë situatën duke komplikuar qeverisjen efektive. Kjo ndërthurje sfidash hedh hije mbi aftësinë e Maqedonisë së Veriut për të siguruar mirëqenien e qytetarëve të saj dhe ngre pyetje kritike për qëndrueshmërinë e saj të ardhshme.
Ideja e së ardhmes së përbashkët brenda Maqedonisë së Veriut përballet me skepticizëm nga vet qytetarët e saj. Grupet e ndryshme etnike të vendit, veçanërisht shqiptarët dhe maqedonasit, kanë vizione të ndryshme për të ardhmen e tyre. Shqiptarët mund të priren drejt bashkimit me Shqipërinë ose Kosovën, duke treguar një preferencë për një shtet më të gjerë shqiptar. Në të kundërt, maqedonasit në përgjithësi dëshirojnë të ruajnë integritetin e shtetit aktual, duke përfshirë të gjitha territoret e tij, por shtet ekskluziv maqedonas. Kjo divergjencë zbulon pasiguri për ekzistencën afatgjatë të Maqedonisë së Veriut. Si popullata e përgjithshme, ashtu edhe liderët politikë, duket se e konsiderojnë shtetin më shumë si një entitet të përkohshëm që u shërben qëllimeve të përkohshme sesa një atdhe të përhershëm.
Si përfundim, uniteti i Maqedonisë së Veriut mbahet kryesisht nga faktorë të jashtëm, duke përfshirë interesat strategjike të vendeve fqinje për ruajtjen e saj si zonë tampon dhe joshjen me integrimin në Bashkimin Europian. Megjithatë, edhe në këtë skenar pozitiv, preferenca e BE-së për qeverisje të decentralizuar dhe qeveri të forta rajonale do të çojë në mënyrë të pashmangshme në integrimin më të madh të popullsisë shqiptare të Maqedonisë së Veriut me Shqipërinë dhe Kosovën, duke dobësuar lidhjet me qeverinë qendrore maqedonase. Ai që shihet si destinacioni më i sigurt për Maqedoninë e Veriut, integrimi në BE, në fakt mund të jetë edhe kapitulli final i këtij eksperimenti titoist. Dhe, ky nuk do të ishte një fund i palumtur. /revistashenja
