Vaksinimi global kundër koronavirusit të ri (COVID-19) po shënon rezultate pozitive, pasi kompanitë Novavax dhe Johnson&Johnson kohët e fundit kanë miratuar produkte të suksesshme dhe u janë bashkuar kompanive të tjera si Moderna, Pfizer-BioNTech, Oxford-AstraZeneca, së bashku me rivalët e tyre rusë dhe kinezë Sputnik V, Sinopharm dhe Sinovac, shkruan Anadolu Agency (AA).
Përderisa kjo rrit shpresat se jeta përfundimisht mund të kthehet në “normale”, pandemia e koronavirusit ka përkeqësuar dukshëm shumë pabarazi globale dhe kjo mund të rritet pasi pjesët më të ndikuara të shoqërive në të gjithë botën përballen me më pak qasje në vaksinim.
Për shembull, për grupet BAME (të zinjtë, aziatikët dhe pakicat etnike), tashmë është zbuluar se janë më të rrezikuar nga infektimi me COVID-19 sesa të tjerët. Një studim nga Zyra e Mbretërisë së Bashkuar për Statistikat Kombëtare tregoi se individët e grupeve BAME kanë më pak mundësi të marrin mbështetje stimuluese të qeverisë ose punojnë në punë me të ardhura të ulëta ku nuk mund të praktikonin distancimin social.
Tani, shumë produkte të vaksinave kanë treguar shenja të kufizuara për të qenë në gjendje të arrijnë pjesën më të madhe të popullsisë së botës. Vendet me të ardhura të ulëta janë më të ndikuara për shkak se furnizimet mbeten në duart e qeverive më të pasura.
Sipas ourworldindata.com, deri më 22 janar, 52 vende kishin filluar të vaksinojnë qytetarët e tyre ndërsa 142 të tjera nuk kishin filluar ende fushatat e vaksinimit masiv.
Nga 53 milionë doza të vaksinave të koronavirusit të administruara deri më tani, mbi 22 milionë doza janë administruar në Azi, 17 milionë në Amerikën e Veriut, 13 milionë në Evropë, 330 mijë në vendet e Amerikës Qendrore dhe Jugore dhe 7 mijë në Afrikë.
Vendet siç janë Mbretëria e Bashkuar, SHBA dhe vendet e Bashkimit Evropian (BE) tashmë kanë siguruar nivele të larta të vaksinave dhe planifikojnë t’i shpërndajnë ato në pjesën më të madhe të popullsisë brenda vitit 2021, ku grupet prioritare si të moshuarit, punonjësit shëndetësorë të vijës së frontit dhe ata me kushte të vështirësuara shëndetësore pritet të imunizohen para verës.
Çështja e pabarazisë është kryesisht e qartë brenda BE-së. Më 8 janar, BE bëri një marrëveshje me Pfizer-BioNTech për të blerë 300 milionë doza të vaksinës së saj, që atëherë ishte gjysma e furnizimeve aktuale. Fakti që BE-ja mund të marrë kaq shumë doza nga një kompani që ka marrë rolin udhëheqës në sigurimin e vaksinës në të gjithë botën, nënkupton “grumbullim të vaksinave”.
Shumë vende perëndimore kanë porositur doza të mjaftueshme të vaksinës për të vaksinuar popullatën e tyre shumë herë. Për shembull, Mbretëria e Bashkuar ka siguruar rreth 367 milionë doza nga kompani të ndryshme, që është më shumë se pesëfishi i popullsisë së saj prej 67 milionë. Ndërkohë Kanadaja, Zelanda e Re dhe Australia kanë siguruar furnizime të mjaftueshme për t’i dhënë popullsisë së tyre rreth katër doza të vaksinës.
Të dhënat aktuale sugjerojnë një shkallë të lartë të grumbullimit të vaksinave, ndërsa shumë vende në Azinë Jugore, Amerikën e Jugut dhe Afrikë kanë më pak qasje në këto furnizime. Një studim nga Njësia e Inteligjencës Ekonomike zbuloi se 84 vende të varfëra mund të mos kenë qasje të gjerë në vaksinim deri në vitin 2024. Ndërkohë, disa organizata të të drejtave të njeriut, duke përfshirë Amnesty International, Frontline AIDS, Global Justice Now dhe Oxfam paralajmëruan se gjithsej 67 vende me të ardhura të ulta nuk do të kenë qasje në vaksinimin në vitin 2021, pasi nuk kanë bërë asnjë blerje të ndonjë prej produkteve kryesore.
Ekzistojnë shqetësime se si kjo mund të ndikojë në Afrikë në veçanti, për shkak të një shkalle shumë të kufizuar të shpërndarjes së vaksinave. Sipas zyrtarëve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), Guinea është i vetmi vend afrikan që ka filluar vaksinimet, pasi filloi shpërndarjen e vaksinës ruse Sputnik V në janar. Shumë vende të tjera përballen me sfida, siç janë sigurimi i përbërësve të vaksinës, kuotat e prodhimit, vonesat gjatë dërgimit, infrastruktura e dobët mjekësore dhe mungesa e punonjësve të kualifikuar shëndetësorë për të administruar injeksione.
Vendet me të ardhura të ulëta shpesh janë më të varur nga COVAX, Koalicioni për Inovacione të Gatishmërisë Epidemike (CEPI) dhe OBSH, në vend të kompanive të mëdha farmaceutike si Pfizer, Moderna dhe Oxford-AstraZeneca. Kjo mund të shkaktojë vonesa në shpërndarjen e vaksinës, pasi që furnizimet e COVAX-it mund të arrijnë më ngadalë. COVAX njoftoi se do të jetë në gjendje të vaksinojë mbi 20 për qind të Afrikës deri në fund të vitit 2021.
Lindja e Mesme është një rajon tjetër ku shumë prej këtyre pabarazive janë zbuluar. Për shembull, përderisa vendet e pasura me naftë nga Gjiri kanë fituar vaksina me shpejtësi dhe kanë filluar të imunizojnë qytetarët e tyre, vendet siç janë Jemeni, Siria dhe Libia përballen me kufizime për shkak të paqëndrueshmërisë dhe kushteve të konfliktit. Ndërkohë Libani, i cili është në mes të një krize ekonomike, ende nuk ka njoftuar për shpërndarjen e vaksinave, ndonëse ka blerë 1 milionë doza të vaksinës Pfizer.
Edhe brenda vendeve më të pasura, mund të ketë më pak qasje për pakicat etnike në fjalë. Afrikano-amerikanët kanë më pak mundësi të vaksinohen sesa bashkatdhetarët e tyre të bardhë dhe hispanikë. Në Karolinën e Veriut, për shembull, afrikano-amerikanët deri më tani përbëjnë vetëm 11 për qind të personave të vaksinuar, ndonëse përbëjnë 22 për qind të popullsisë në atë shtet.
Ekspertët besojnë se disa faktorë mund të ndikojnë në këtë, siç është mosbesimi i thellë në mesin e komuniteteve afrikano-amerikane ndaj institucioneve mjekësore për shkak të trajtimit diskriminues, të cilit i janë nënshtruar historikisht, si dhe mungesës së qasjes në vaksinë. Kjo tregon një rrezik mbizotërues të zgjerimit të pabarazisë racore shëndetësore në SHBA dhe vendet e tjera perëndimore, të cilat ekzistonin shumë përpara pandemisë.
Jo vetëm që këto pabarazi globale mund të dëmtojnë në mënyrë disproporcionale shumicën e individëve në të gjithë botën, por ato gjithashtu mund të minojnë përpjekjet ndërkombëtare për t’iu kundërvënë pandemisë dhe për të ndihmuar kthimin në jetën normale. Bill Gates dhe gruaja e tij Melinda paralajmëruan për rreziqet e “pabarazisë së imunitetit” në shpërndarjen e vaksinave kundër COVID-19.
Siç shkroi Melinda Gates në letrën e saj vjetore: “Tashmë, kombet e pasura kanë kaluar muaj me radhë duke blerë parakohe vaksinat për të filluar imunizimin e njerëzve të tyre në momentin që ato vaksina aprovohen. Por siç qëndrojnë gjërat tani, vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme do të jenë në gjendje të mbulojnë vetëm rreth një në pesë njerëz që jetojnë atje gjatë vitit të ardhshëm”.
Duke paralajmëruar nevojën për të siguruar imunitetin global, Gates shtoi se grupe të reja do të shfaqen dhe do të përhapen globalisht, duke përjetësuar ciklin e bllokimeve në të gjithë botën.
Nëse vazhdon kjo pabarazi globale në lidhje me vaksinimet, kjo mund të zgjerojë gjithashtu mundësitë e Kinës dhe Rusisë për të përdorur “diplomacinë e vaksinave” me qëllim të rritjes së ndikimit të tyre gjeopolitik. Për shembull, Kina ka siguruar marrëveshje me vende të ndryshme afrikane dhe aziatike për të hedhur në treg produktet e saj Sinopharm dhe Sinovac.
Për shkak të kufizimeve me të cilat përballen vendet perëndimore për të ndihmuar në luftën kundër virusit në vendet e varfra, Pekini tani ka marrë rolin udhëheqës në furnizimin me pajisje mbrojtëse dhe pajisje mjekësore në shumë vende afrikane dhe aziatike. Sipas të ashtuquajturës Nisma e Rripave dhe Rrugëve (BRI), kjo ka ndihmuar në zgjerimin e shtrirjes së saj gjeopolitike, duke shtuar se ndihma e saj mund të mbushë një vakum dhe të ndihmojë në rritjen e kontrollit të saj ekonomik në rajone më të ndikuara.
*Autori është studiues dhe gazetar, i specializuar në konfliktet dhe gjeopolitikën e Lindjes së Mesme dhe Afrikës së Veriut
