Njihuni me shkencëtarin musliman Al-Qalasadi, pa të cilin matematika do të ishte e pavlerë

Në ditët e sotme ne nuk mund të imagjinojmë algjebën pa simbole, por ka qenë një kohë kur zbulimi i disa prej këtyre simboleve në botën e matematikës ishte një përparim i madh. Personi që ndërmori një nga hapat më të rëndësishëm përpara në këtë drejtim ishte matematikani musliman andaluzian Abū’l Hasan ibn Al-Qalasadi.

Qalasadi lindi në 1412 në Baza, një qytet i vogël afër Granadës, fortesa e famshme myslimane në Spanjën e Jugut. Ai studioi disiplinat islamike në qytetin e tij të lindjes deri në moshën 24 vjeç, dhe më pas udhëtoi nëpër Afrikën e Veriut për 15 vjet për të studiuar dhe diskutuar tema të ndryshme me shumë njerëz të arsimuar që takoi gjatë rrugës. Më i famshmi nga këta ishte ndoshta studiuesi Ibn Hajar al-Asqal të cilin Qalasadi u takua për pak kohë kur ishte në Egjipt. Ai u kthye më pas në Spanjë, duke u vendosur në Granada, ku vazhdoi të studionte dhe ku u përqendrua veçanërisht në matematikë, ligj dhe filozofi.

Qalasadi është i njohur për punën e tij në matematikë, posaçërisht për një temë në të cilën ai shkroi të paktën 11 vepra madhore. Më e rëndësishmja nga këto ishte Tafsīr fi’l-lIlm al-Hisāb (Komenti i Shkencës së Aritmetikës). Në të, Qalasadi prezantoi simbole të reja algjebrike, duke lëvizur përtej shënimeve të thjeshta që matematikanët e mëparshëm si Diophantus (Greqi) dhe Brahmagupta (Indi) kishin krijuar Eshtë e rëndësishme të kuptohet se kontributi i veçantë i Qalasadi nuk ishte se ai ishte i pari që prezantoi simbole të reja ose i pari që zhvilloi një sistem shënimesh në algjebër, por që ai ishte i pari që njihet se i bëri të dyja këto në të njëjtën kohë.

Ai përdori një simbol të ngjashëm me ∫ si një shenjë të barabartë dhe përdori ekuivalentin arab të “m” për vlerat katror si x2 (dhe ekuivalentin arab të K për vlerat kub si x3.

Ai standardizoi përdorimin e termave arabë “ëa” për shtesë, “illā” për zbritje, “fī” për shumëzimin dhe “‘ alā “për ndarje.

Ai gjithashtu thuhet se ka qenë i pari që ka ndarë numëruesin dhe emëruesin e një fraksioni me një rresht dhe ka arritur të bëjë dallimin midis fraksioneve të përbashkëta dhe atyre të ndara. Të gjitha këto kontribute janë thelbësore për të kuptuarit dhe përdorimin e matematikës sot.

Ai gjithashtu shkroi nëntë libra për gramatikën dhe gjuhën dhe 11 për juridiksionin dhe traditate e Profetit Muhamed.

Një nga studentët e Qalasadi, Abū Abd Allāh al-Sanūsī, autori i 26 librave mbi matematikën dhe astronominë, disa prej të cilave u njohën si tekste autoritative në të gjithë Afrikën e Veriut.

Por historia e Qalasadi përfundon në një shënim të trishtuar pasi ne mund ta konsiderojmë atë matematikanin e fundit të madh mysliman të al-Andalus. Në 1492, gjashtë vjet pas vdekjes së Qalasadi, Granada, qyteti i fundit mysliman në Spanjë, ra në forcat e krishtera të Ferdinand dhe Isabellas. Një vit më pas, Arqipeshkvi Cisneros urdhëroi shndërrimin e detyruar të muslimanëve dhe hebrenjve në krishterim dhe urdhëroi djegien e dorëshkrimeve të tyre të vlerësuara, përfshirë shkrime të tilla si ato të Qalasadi.           

Për fat të mirë, puna dhe idetë e Qalasadi mbijetuan dhe vazhduan të përdoren për shekuj; në autobiografinë e tij, studiuesi maroken, Muhamed Da’d shkroi se në vitin 1920 babai i tij do ta mësonte atë matematikë nga “libri i al-Qalasadi”. Puna e tij themelore gjeti rrugën drejt Evropës, ku luajti një rol të rëndësishëm në prapaskenat e Renesansës në Evropë.