Njeriu i cili ka gjithmonë mendim të bukur për Krijuesin e madhërishëm, duke e konsideruar sinqerisht si Krijues të vetin dhe Krijues të tërë universit, më të Bukurin, më të Urtin, më të Informuarin, etj., do t’i qaset Kuranit me vëmendje maksimale, seriozitet, precizitet dhe entuziazëm intelektual, ngase nuk ka punë me një libër të përditshëm dhe çfarëdo autori. Për këtë kur e lexon në Kuran p.sh. emrin zjarr, do të përpiqet që të kuptojë çdo gjë për të, nga definicioni i këtij fenomeni, mënyrës së krijimit të tij, ndryshimevee që shkakton në kohë dhe hapësirë deri te perceptimet e ndryshme të këtij fenomeni dhe përdorimit të tij. Zoti ynë e përmend fenomenin, e ne të painteresuar, ku është këtu dashuria?!
Zjarri sipas definicionit është reaksion kimik i cili vërehet nëpërmes djegies së lëndëve të ndryshme djegëse me ç’rast vie deri te lirimi i dritës dhe nxehtësisë, ndërsa i tërë fenomeni është i përcjellur me flakë. Është i përmendur në Kuran shumë herë dhe në kontekste të ndryshme. Kualiteti i tij themelor është në aftësinë e transformimit, p.sh. druri i shkurtër si lëndë djegëse e fortë në prush, digjet në një mënyrë rapide me ç’rast lirohen dy gjëra të domosdoshme për njeriun: nxehtësia dhe drita. Mu për shkak të dobisë së paparashikuar të këtyre dy produkte të djegies, nxehtësisë dhe dritës, popujt e ndryshëm gjatë historisë e kanë lavdëruar, madhëruar dhe adhuruar zjarrin.
Në historinë e largët çdo errësirë ka bartur frikë dhe ka forcuar instiktin për ekzistencë dhe njeriu shkurtpamës me aparat kognitiv të pazhvilluar, me shikim të drejtuar në flakën valëvitëse, për shkak të shndërritjes, kënaqësisë dhe sigurisë në fytyrat e familjes personale, nxehtësisë fëshfëritëse pranë kampit të zjarrit, ka madhëruar me falënderim ekzistimin e reaksionit kimik të përmendur, pa menduar më shumë për burimin e vërtetë dhe karakteristikat e këtij fenomeni apo të ndonjë zgjidhje më të mirë. Kjo mënyrë joperspektive e të menduarit ka mbijetuar në intensitetin e saj dhe mund të aplikohet në kuadrin mental të njeriut bashkëkohor. Kurani demaskon këtë mënyrë të të menduarit me shembujt e përjetësuar dhe paralajmëron në fatalitetin e tij.
Siç thotë Allahu i madhërishëm:
“Shembulli i tyre (në hipokrizi) është si shembulli i atij që ndezë një zjarr dhe, posa ta ndriçojë ai vendin për rreth tij, All-llahu ua shuan dritën e tyre dhe i lë në errësira që nuk shohin.”
(El – Bekare, 17)
Verseti i përmendur është shpallur me rastin e qëndrimit mental jo të drejtë të njerëzve të caktuar (hipokritëve dhe jehudive) gjatë kohës së Muhammedit a.s. të cilët kënaqeshin me mbetjet e ideologjive të kalbura dhe zgjidhjeve afatshkurtëra të orientuara në përfitim, duke mos pranuar sistemin e tërësishëm të Islamit.
Sistemin e të menduarit të tyre, Krijuesi e pasqyron me shembullin e qartë të njeriut i cili shfrytëzon zjarrin e kampit si dritë. Problemi i këtij shikimi të dritës vërehet në afatshkurtësinë dhe distancën e shkurtër të tij. Njerëzit që mblidhen rreth këtij zjarri mund të kënaqen në një rreth shumë të ngushtë, duke parë p.sh. duart e tyre, numër tejet të kufizuar të personave në afërsi, eventualisht ushqimin që pjeket dhe vendet ku do të flenë. Afati i zgjatjes së kësaj drite është i kufizuar në disa orë apo një natë, ndërsa distanca e tij disa metra. Problemi shtesë i kësaj qasje të jetës vërehet në egoizmin e njerëzve të cilët vendosin për këtë formë të zgjidhjes, pasi që ka të bëjë me zgjidhjet individuale pa rishikim në nevojat e kolektivit të gjerë.
Qartë është nga shembulli i versetit të përmendur që Krijuesi tërheq vërejtjen në konceptin fatal të mendimit afatshkurtër dhe zgjidhjeve afatshkurtëra nga të cilat askush nuk është imun pa marrë parasysh deklarimin personal. Mënyra afatgjatë (e drejtë) e ndriçimit të mjedisit njerëzor nënkupton burimin e përhershëm të energjisë, skuadrat e njerëzve me specializime të ndryshme, tërë infrastrukturën për transmetimin e rrjedhshëm të energjisë, e mbi të gjitha mendimin kolektiv të shumtë dhe kujdesin për shoqëri të gjerë, etj.
Shembull i ngjajshëm me të përmendurin është shembulli i njeriut i cili në pikëpamje të nevojave personale për ujë kufizohet në kovë, pus dhe thithjen mekanike të sasive minimale të ujit i cili mezi i plotëson nevojat shtëpiake individuale.
Për qasje më të mirë dhe më praktike të ujit siç është mirë e njohur, nevojitet kuadër i profesionistëve, gypave, instalimi i tyre, d.m.th. tërë infrastruktura e cila përfundon me sjelljen elegante të kroit në të gjitha shtëpitë në një qytet apo shtet.
E njëjta mënyrë e mendimit është e domosdoshme në të gjitha segmentet e jetës së njeriut i cili për shkak të dinamikës së tij kërkon amortizimin dhe qasjen e resurseve të ndryshme të shoqërisë së gjerë. Insistimi i bukur i Allahut të madhërishëm në punën ekipore dhe zgjidhjet sistematike në të cilat do të kënaqen të gjitha krijesat e Tij, udhëzon në mesazhin praktik të Kuranit i cili kultivon mendjen njerëzore për hulumtim të mirë dhe të përhershëm për zgjidhje sa më të mira.
(Përse tani më ra ndërmend mosekzistimi i shënimeve bazike të xhamive?!)
Të shikojmë tani çfarë thotë për vetë sistemin kognitiv vetë Kreatori i mendjes.
Vetë operacioni i të menduarit, paramenduarit, kontemplacionit (tefekkur) është përmendur në Kuran 18 herë. Është interesant që ky term më shumë shfrytëzohet si folje, e më pak si emër, më tepër si proces e më pak si koncept abstrakt.
Vetëm në një verset kjo folje është përmendur në kohën e kaluar (El-Muddeththir, 18), ndërsa në versete tjera është përdorur në kohën e tashme, për çfarë potencohet për kontinuitetin e procesit si dhe rëndësinë e planeve afatgjata që arrijnë larg në ardhmëri.
Nëpërmes këtij proporcioni 1:17 të rëndësisë së meditimit për të kaluarën dhe të ardhmen indirekt na flitet për sasinë e kohës dhe mundit mendor që duhet ndarë për të kaluarën në krahasim me të ardhmen. Lehtë mund të konkludohet që nga ne të kërkohet që të jemi njerëz të ardhmërisë, e jo njerëz të së kaluarës, me vërejtje që të kaluarën nuk duhet anashkaluar. Si shtesë e kësaj, folja fekkere (me medituar) 17 herë është përdorur në shumës, me ç’rast potencohet rëndësia e meditimit kolektiv në jetë, por edhe në dobësinë e përpjekjeve mendore të vetmuara dhe të pabashkuara.
Në dritën mbi shënimet e thëna të zgjidhjeve afatshkurtëra të pamjaftueshme të cilat janë rezultat i përpjekeve të papjekura individuale edhe më tepër vie deri te shprehja.
Si në kohën moderne të njohim mentalitetin e njerëzve rreth zjarrit?
Kënaqësia me zgjidhjet afatshkurtëra në aspekte të ndryshme të jetës, d.m.th. zgjedhje e linjës më të vogël të rezistencës dhe investim kolektiv më të vogël të kohës dhe mundit tregon në mentalitetin e përmendur.
Edhe pse personi i caktuar mundet deklarisht t’i takojë Islamit si sistem gjithëpërfshirës i cili ofron direktiva për trajtimin e drejtë të të gjitha aspekteve të dy botëve, kjo natyrisht nuk kupton që i njëjti person nuk mundet njokohësisht të ketë në tërësi të miratuar mentalitetin e mendimit afatshkurtër dhe zgjidhjeve aftashkurtëra.
Për më tepër, nuk është fshehtësi që ummeti zhytet mu në përmbytjet e qasjeve afatshkurtëra të jetës.
Kështu, p.sh. personi i cili kënaqet me nivelin e ulët të arsimimit për shkak se mund të fitojë të hollat e paratë e tij në tërësi i përgjigjet njeriut të cilit shikimi përqark është i kufizuar me distancën e zjarrit të kampit. Blasfemia e kësaj qasje të jetës vërehet në përdhosjen e potencialeve të dhëna nga Zoti dhe filozofisë minimalistike sipas së cilës njeriu kënaqet me thërrmija, pa përgjegjësi duke lënë rregullimin dhe udhëheqjen e botës tjerëve.
Populli i cili përjeton gjenocide në kontinuitet mund t’i falënderohet në mes tjerash edhe elitës personale nëpër gjenerata të ndryshme e cila nuk ka ditur (nuk ka dashur) të realizojë projekte nacionale afatgjata të vetëmbrojtjes dhe projekte afatgjata për kultivimin me kujdes të mendimit kolektiv, d.m.th. ruajtjes së kujtimeve të freskëta për rrezikun i cili rri në pritë nga armiku shekullor.
Shumë qëllime dhe projekte afatshkurtëra dinë të jenë të fshehur nën mbulesën e fesë dhe aktiviteteve fetare që digjen sikurse druri i thatë pa plan dhe vizion për kanalizimin e dritës dhe energjisë së liruar në projekte konkrete afatgjatë.
Shembulli më i saktë i kësaj janë ndoshta ndejat e Bajramit (sidomos në diasporë) që zgjasin një mbrëmje (sikurse zjarri i kampit) me flakë të madhe, e që pas ndaljes së instrumenteve muzikore dhe fikjes së dritës paraqitet errësira.
Ajo që mungon në tregimin e mëparshëm është që pos elementeve argëtues përkatës, është potencimi i vizionit dhe strategjia për shekullin e ardhshëm, si dhe futja e anëtarëve të rinj në infrastruktura degëzuese të punës.
Shkuarjet në xhuma apo haxh janë të motivuara me interesa të ngushtë personal, si të organizatorit ashtu edhe nga pjesëmarrësit pasiv. Argument i cili shkon në kontribut të kësaj është fakti që tërë aktiviteti zgjat një orë (xhumaja) apo ditë të caktuara (haxhi) pa amortizim final të resurseve njerëzore dhe potencialit nëpër strategjinë e qartë kah vizioni i marrëveshjes. Dhe kjo natyrisht nuk e pengon as njërën e as anën tjetër, ngase më bukur është të jetosh në bindje se të gjithë grumbullojnë vepra të mira të cilat me peshën e tyre në peshoren e ditës së Gjykimit do të largohen larg nga zjarri, rreth të cilit edhe ashtu gjatë kanë qëndruar galiç.
Meditimi afatgjatë dhe veprimi i cili është shtypur nga interesat afatshkurtër dhe egoist, në këtë rast do të nënkuptonte krijimin e bazës së shënimeve për çdo xhami e cila do të futej në rrjetë me networkun e bazave të shënimeve të xhamive tjera. Secila bazë e shënimeve do të kishte kualifikimin profesional të xhematlinjëve dhe shërbimet e tyre do të gjeneroheshin në komunitetin e gjerë. Zdrukthtarët, mishshitësit, automekanikët, si dhe zanatlinjtë tjerë, në këtë mënyrë të organizimit do t’i paraqiteshin bashkësisë lokale dhe vetëdija kolektive dhe interesat do të rriteshin edhe nëpërmes udhëzimit ekonomik të njërit ndaj tjetrit.
Me vendosjen e kësaj infrastrukture edukative dhe shërbimeve sociopsikologjike do të vie deri te p.sh. komponenta bashkëkohore e mejtepeve pranë xhamive me këto njësitë (jo)organizuese themelore të muslimanëve. Fëmijët që do të rriteshin pranë xhamive do të kishin pos memorizimit obligues të kaptinave të Kuranit, shkollën e matematikës kreative, punëtoritë psikologjike, treningjet sportive, kurset informative, orët e notit, etj.
A QËNDRONI ENDE GALIÇ?
TAKTIKA E STRUCIT
Lexojmë me vëmendje versetin e Kuranit fisnik:
“Ose (Shembulli i tyre është) si ndonjë shi i rreptë prej së larti me errësirë, me bubullimë e me vetëtimë, e prej frikës së vdekjes, nga rrufeja, ata i vejnë gishtat në veshët e tyre. Po All-llahu është rrethues i mosbesimtarëve (atij nuk mund t’i shpëtojë askush).”
(El – Bekare, 19)
Në shembullin e lartëpërmendur Krijuesi demaskon dimensionet e reja të mentalitetit të njerëzve rreth zjarrit, duke na përshkruar në mënyrë plastike mënyrën e reagimit të tyre në nxitjet e caktuara të jetës. Pasi që janë paraqitur si njerëz që anojnë kah zgjidhjet afatshkurtëra, d.m.th. primitive me mund dhe përpjekje minimale, tani janë paraqitur si persona të cilët janë ballafaquar me fenomene, si p.sh. bubullimë, rrufe dhe reagojnë me vendosjen me ngërç të gishtërinjëve në vesh, duke u përpjekur të eliminojnë rrezikun ashtu që do ta refuzojnë ta dëgjojnë.
Kemi të bëjmë me negacionin klasik të realitetit të caktuar nëpërmes bindjes së strucit sipas të cilit zhytja e kokës në rërë zhduk rrezikun e caktuar.
Është interesant të rishikojmë prapavijën psikologjike të kësaj sjellje të njeriut, duke kërkuar faktorët që e udhëheqin në forma të ndryshme të ikjes nga realiteti. Prapavija e gjithë kësaj janë dobësitë sikurse qyqëria, padituria dhe mospërgatitja për ndryshime. Për disa njerëz është më lehtë të mohojnë një realitet të caktuar duke bërë sikur nuk ekziston fare, sesa të pranojnë dhe ballafaqohen me të dhe të përpiqen për ta ndryshuar.
Njerëzit ikin nga realiteti në mënyra të ndryshme. Dikush këtë e bën me dehjen e mendjes me mjete të ndryshme dehëse dhe së paku përkohësisht jeton pa presione të kërkesave të vendit dhe kohës në të cilën gjindet. Duke biseduar me grupin e konsumuesve të alkoolit të cilët jetojnë në mjedisin e bukur ekologjik të të cilëve afër dorës i kanë të gjitha format e qumështit, çajërave shërues dhe lëngjeve natyrale, i kam pyetur përse pas kësaj shume të lëngjeve të përmendura, prapë vendosin t’i konsumojnë pijet dehëse. Pasoi racionalizmi i paramenduar i njërit nga ata: “Ne kur pijmë qumësht bisedojmë vetëm për lopët. Ndërsa kur pijmë alkool atëherë bisedojmë për çdo gjë!”
Me fjalë tjera, kur nuk janë të dehur janë të vetëdijshëm për kapacitetin mendor personal dhe e vetmja gjë për të cilën mund të flasin me elokuencë dhe me argument janë lopët. Mirëpo, kur me ndihmën e alkoolit shkëputen nga realiteti jo i dashur ju duket se nuk ka temë që nuk dinë ta elaborojnë. Dhe natyrisht se kjo u pëlqen. Ajo para së cilës posa i mbyllin sytë dhe veshët e tyre është realiteti i tyre i pakëndshëm në të cilin ata janë fshatarët e paarsimuar në margjinat e gjitha ngjarjeve. Pas shikimit të hapur të këtij realiteti në sy, doemos do të pasonte e vetmja alternativë e drejtë për ballafaqimin me këtë realitet e ky është arsimimi në kontinuitet e që për ata është një proces jashtëzakonisht i mundshëm, ngase nënkupton ndryshimin e veseve.
Dikush tjetër ikjen nga realiteti i pakëndshëm do ta gjejë në partitë e shahut, i vetmi vend nga i cili dalin si fitues, në tabllon e shahut. Një numër i konsiderueshëm i mjeshtërve të shahut kanë përfunduar tragjikisht jetët e tyre mu për shkak të humbjes së kontaktit me realitetin e vërtetë dhe zhytjen në botën e iluzioneve të ushtarëve të drurit.
Ndodh që edhe tërë kolektivi mbyll sytë para rrezikut të caktuar pa marrë parasysh që shumë faktorë flasin që përsëri ashtu siç ndodh rregullisht gjatë historisë së përgjakshme ndodh rreziku nga i njëjti burim. Racionalizimi i ikjes personale nga rreziku real është në thënien e pyetjes naive: Vallë, jo nuk do të na sulmojnë përsëri?! Pranimi serioz i këtij realiteti do të shkaktonte bashkim fetar dhe politik dhe eliminimin e fraksioneve të tipit “secila parti është e kënaqur me atë që tregon”, luftën e ashpër kundër nepotizmit, përcjelljen dhe mbizotërimin e arritjeve teknologjike më të reja, orientimin e drejtë të talentëve dhe investimin kolektiv joegoist në avangardën e re.
Natyrisht, shumë më lehtë është të mohosh realitetin e caktuar dhe shekullin e ardhshëm ose të jesh vegjetabil përtac në ambientin konform të zjarrit të kampit, të mbrojtur nga errësira e paditurisë dhe naivitetit.
Moralistët e profileve të ndryshëm më me gëzim do të kënaqen në rolin e lirë të dijetarit duke u marrë me çështje terciare të cilat janë vazhdim logjik i leksioneve të tyre, ndërsa kanë të bëjnë p.sh. me lëvizjen e gishtit tregues në namaz, lejimin e bartjes së stolive për meshkuj, shkurtimin e mjekrrës apo lyrjen e fytyrës me krem pas abdesit sesa të kapen në marrëveshje me invazionet realistike.
Në këtë shembull vërehet qasja e jetës së strucit në dy anët, ngase edhe pyetësi edhe i pyeturi mbyllin shqisat para nxitjeve prioritare, duke marrë pjesë në mënyrë komplementare në kreacionin e një realiteti thyes i pranuar nga ata.
Nëse shoqërinë e krahasojmë me lumin atëherë moralistët e sotëm janë të vendosur në rrjedhat e fundit të këtij lumi ku tërheqin vërejtjen e qenieve notuese të bartura nga rryma e ujit, që të mos notojnë në vende të caktuara të cilat janë detektuar si më tepër të ndotura, ndërsa vetë qëndrojnë në të njëjtën ndotje.
Logjika e shëndoshë flet që duhet notuar nga vetë burimi (fillimi i lumit) dhe mënjanuar çdo gjë që në start ndotë. Për diç të tillë nevojitet guxim, aftësi për të notuar në rrjedhën e sipërme të lumit, punë e sinkronizuar ekipore, rezistencë të forcës së inercionit, dituri e thellë për ndotësit e ndryshëm dhe mjeshtëria e mënjanimit të tyre.
Ky realitet në përgjithësi është i rëndë dhe më lehtë është të mohosh dhe ta zëvendësosh me më të lirë. Edhe pse negacionet e mëparshme të realiteteve të caktuara nuk largojnë doemos nga feja, por gjithsesi flasin për shumë dobësi të karakterit njerëzor dhe sasisë së madhe të mashtrimit, e që vë në pyetje kredibilitetin moral të njeriut të tillë.
Krejtësisht me siguri mashtrimi më i madh është mohimi i ekzistimit të Krijuesit të njerëzve. Dhe kjo në esencë është zgjidhje afatshkurtër për çështjen e dhënies së llogarisë, ngase ateisti mohon ekzistimin e Gjykatësit të lartëmadhëruar. Supozimi që Zoti ekziston, duke pranuar argumentimin e ateistëve, nuk është aspak më i dobët se supozimi që Ai nuk ekziston. Mirëpo, karakteri i dobët ka mbizotëruar në dobi të qasjes së strucit për këtë çështje, ndërsa arti i vetëmbrojtjes përsëri ka triumfuar.
Zoti tregon edhe në kategorinë e njerëzve që janë të ekspozuar verbërisë ndaj realitetit të vërtetë, duke na ilustruar çipin mental i cili bllokon objektivitetin dhe vetëkritikën:
“E kur atyre u thuhet: “Mos e prishni rendin në tokë”! Ata thonë: “Ne jemi vetëm përmirësues (paqtues)!”
Veni re, ata në të vërtetë janë shkatërruesit, por nuk e kuptojnë.”
(El – Bekare, 11-12)
Njeriu objektiv dhe përgjegjës (besimtari) në zemrën e tij gjithmonë ka një fije dyshimi në pikëpamjen e drejtë të pjesëve të rrugës nëpër të cilën hapëron në jetë. Ky dyshim me mundësinë e hipokrizisë së veprimeve individuale e bën të arritshëm, kooperativ, të dashur, të butë, të këndshëm, me kuptim të plotë ndaj njerëzve tjerë dhe fatit të tyre, ngase është i bindur që edhe fati i tij është tejet i pasigurt.
Vajza e cila është e bindur se ka vija të përsosura të fytyrës nuk mund të jetë më e dashur se ajo që është e vetëdijshme për veshët e saj llapush, ngase vetëdija për jopërsosmërinë personale i ofron paraqitjes së saj notën e përulësisë, ndërsa forca e mendjes vepron në drejtim të kompensimit të mangësisë së përmendur ndaj virtytit shpirtëror intelektual.
Dyshimi në hipokrizinë e mundur personale e shtyn si individin ashtu edhe shoqërinë që t’i kryejnë punët e tyre në nivel më të lartë duke i sjellur deri në përkryerje.
Nuk ka përsosmëri pa ndjenjë konstante të jopërsosmërisë, moskënaqësisë dhe hapjes për hulumtimin e kuptimit individual të jetës delikate.
Fshehtësia e përsosmërisë së shpejtë të gjeneratave përparimtare të Islamit ka qenë në mes tjerash në pozicionin fillestar të paditurisë së tyre pasi që në pyetjet e shumta të Pejgamberit a.s. gjithmonë janë përgjigjur me sinqeritetin fëmijëror dhe me bindje: “Allahu dhe i Dërguari i Tij e dinë më së miri!”, duke pritur me padurim hapjen e horizontit dhe informacionet e reja.
Problemi i kohës moderne është në fillimin e njerëzve nga pozita e gjithëditurisë dhe i cili lind kryesisht vetëkënaqësi, e deri te fraksionet fetare e politike të cilat tretin deri në hi.
Edin Tule
Përktheu dhe përshtati:
Prim.dr.med.sc. Ali F. Iljazi (r.a)
