Në ditët e sotme kemi disa ndërhyrje terapeutike për autizmin, qofshin fëmijë apo të rritur. Trajtimi psikologjik i autizmit bazohet në prova shkencore, është universalisht i vlefshëm dhe holistik. Kjo do të thotë se terapitë bazohen në prova të mira shkencore dhe ofrojnë rezultate reale. Ky diskutim, megjithatë, nuk vlen për të gjitha ndërhyrjet terapeutike, disa prej të cilave nuk janë të vërtetuara shkencërisht ose janë të vlefshme vetëm me profile shumë specifike.
Autizmi u njoh zyrtarisht në fillim të viteve 1940 , falë psikiatrit me origjinë austriake Leo Kanner . Kanner po fliste tashmë për karakteristikat tipike të autizmit, si izolimi, çrregullimet e gjuhës, kufijtë e komunikimit dhe obsesioni me pandryshueshmërinë mjedisore. Edhe sot, përkufizimi i autizmit është një çështje polemike. Prej disa vitesh kemi folur për Çrregullimet e Spektrit të Autizmit (ASD) për të identifikuar një grup të madh çrregullimesh që paraqesin karakteristika klinike tipike për autizmin më klasik.
Autizmi prek 10 deri në 15 persona në çdo 10,000. Nëse do të përfshinim nëngrupet me autizëm më të lehtë dhe sindromën Asperger në këtë statistikë, incidenca do të rritej në 57 njerëz në çdo 10,000.
4 nga 5 pacientë janë burra, megjithëse gratë priren të përjetojnë një paaftësi më serioze njohëse. Kjo e fundit prek 75% të personave të diagnostikuar me autizëm; Përveç kësaj, 50% janë shurdhmemecë ose kanë një deficit të rëndë gjuhësor.
Ndërhyrjet terapeutike për autizmin
Nga një mori opsionesh terapeutike mund të theksojmë një aspekt që gëzon konsensus në rritje: nuk ka asnjë program të vetëm ndërhyrjeje të vlefshme për të gjithë njerëzit me autizëm. Përveç kësaj, nuk ka asnjë qasje të vetme terapeutike që është e vlefshme për të njëjtin subjekt në faza të ndryshme të zhvillimit të tij. Megjithatë, është e qartë se ndërhyrjet në sjellje janë prioritet në rastin e autizmit. Këto bazohen në analizën e aplikuar të sjelljes për të nxjerrë në pah nevojat specifike të pacientit dhe më pas për të modifikuar sjelljen e tyre.
Supozimet teorike të terapive të sjelljes për autizmin
Parimet e të mësuarit janë universale dhe të zbatueshme për individët me ose pa autizëm.
Nuk është e nevojshme të dihet etiologjia e autizmit për të aplikuar teknikat e sjelljes (Loovas, 1993). Ky aspekt është në kontrast me teoritë që bazohen në mekanizmat e supozuar shpjegues të autizmit.
Autizmi konsiderohet si një sindromë e karakterizuar nga deficite dhe sjellje specifike ekstreme. Edhe pse ka një bazë neurologjike, sjellja tenton të ndryshojë falë ndërveprimit me një mjedis stimulues.
Objektivat e përgjithshme të ndërhyrjes së autizmit janë:
Zhvilloni aftësi komunikimi që ju lejojnë të kuptoni më mirë të tjerët dhe të kuptoni veprimet dhe marrëdhëniet e tyre me ta.
Kufizoni sjelljet që ndërhyjnë ose pengojnë stabilitetin dhe pavarësinë emocionale.
Vitet e fundit, janë krijuar disa programe që përdorin prova më të mëdha empirike. Këto përfshijnë: Analizën e aplikuar të sjelljes (Loovas, 1987; Smith et al., 2000), ndërhyrjen në sjelljen pozitive (Koegel et al., 1999) dhe të kuptuarit e vazhdimësisë së qasjeve tradicionale të sjelljes me gjykim diskrete ndaj social-pragmatike, zhvillimore në përmirësimin e komunikimit për fëmijët e vegjël me ASD (Prinzant y Wetherby, 1998).
Ndërhyrjet terapeutike për autizmin: Analiza e Aplikuar e Sjelljes (Lovaas)
Analiza e Sjelljes së Aplikuar (ABA – Analiza e Aplikuar e Sjelljes ) përdor njohuritë shkencore për të mësuarit. Kjo është me qëllim të zhvillimit të metodave të mësimdhënies për përvetësimin e sjelljeve të rëndësishme shoqërore. Duhet të mendojmë se ndërhyrjet globale të sjelljes synojnë të udhëzojnë subjektin përmes një sërë teknikash të aplikuara gjatë një periudhe të caktuar. Ndërhyrjet specifike, nga ana tjetër, përpiqen të stimulojnë aftësi të caktuara përmes një ose disa teknikave. Të dyja ndërhyrjet konsiderohen efektive.
Tre parimet themelore të modelit të ndërhyrjes ABA janë:
Analiza: Progresi vlerësohet që nga fillimi i ndërhyrjes dhe matet me kalimin e kohës.
Sjellja: bazohet në parime shkencore-sjellëse.
Zbatimi: parimet e zbatuara për sjelljen e vëzhguar.
Nga ana tjetër, elementët më të pranishëm në ndërhyrjet globale janë:
Situata të të nxënit të kontrolluara dhe të strukturuara.
Trajtim i drejtuar në zotërimin e të gjitha aftësive dhe individuale, bazuar në deficite dhe teprime.
Përdorimi i procedurave të aplikuara të analizës së sjelljes.
Një ose më shumë terapistë përfundojnë trajtimin.
34-40 orë në javë.
Përzgjedhja e qëllimeve afatshkurtra, bazuar në zhvillimin normal.
Planifikimi dhe mirëmbajtja e përhapur e vendosjes.
Për më tepër…
Është e nevojshme të fitoni aftësi për të mësuar më pas të tjerët.
Objektivi prioritar: përvetësimi i gjuhës.
Përdorimi i procedurave të të mësuarit pa gabime. Të mësuarit me provë dhe gabim prodhon negativizëm në rritje, ndryshime të sjelljes dhe demotivim.
Rezultatet e ndërhyrjeve terapeutike globale të autizmit
Nga studimet e ndryshme mund të konkludojmë se analiza e aplikuar e sjelljes, për trajtimin e autizmit, ofron rezultate në fushat e mëposhtme:
Përshpejtimi i ritmit të zhvillimit, me një përmirësim të IQ prej afërsisht 20 pikësh ; është e mundur të arrihen nivele normale.
Përmirësimi i sjelljes adaptive, deri në normalitet.
Zhdukja e tipareve të autizmit. Për shembull: sjellje vetëstimuluese, vetëdëmtuese, stereotipe etj.
Shumica e fëmijëve mësojnë gjuhën (zakonisht rreth moshës pesëvjeçare).
Sjellje dhe aftësi të përmirësuara.
Vendosja në shkollat publike.
Rezultatet mbahen në vitet në vijim.
Variablat e ndërhyrjes globale që ndërhyjnë me efektivitetin
Të dhënat shkencore tregojnë se disa variabla mund të ndikojnë në efektivitetin e ndërhyrjeve terapeutike për autizmin:
Sa më herët të filloni me ndërhyrjen (brenda moshës katër vjeçare), aq më të mëdha janë shanset tuaja për t’u integruar në shkollën e zakonshme.
Sa më intensiv të jetë, aq më efektiv do të jetë, megjithëse mund të ketë nevoja të ndryshme në varësi të fëmijës.
Nëse ka përmirësime në një vit, do të ketë përmirësime në të dytin. U vu re se progresi në përmirësim mund të vazhdojë me të njëjtin ritëm në dy vitet në vijim. Terapia e sjelljes ka rezultuar të jetë më e mirë se trajtimet e tjera. Cilësia e trajnimit të edukatorëve dhe mbikëqyrësve të mësuesve dhe prindërve nuk duket se ndërhyn në rezultatet. Në disa studime, profesionistët pjesëmarrës nuk ishin domosdoshmërisht ekspertë të autizmit.
Ruajtja dhe përgjithësimi i rezultateve është i mundur kur prindërit bashkëpunojnë në ndërhyrje.
Trajtimi bazohet në njohuritë e karakteristikave psikologjike të personave me çrregullime të spektrit autik.
Ndërhyrje specifike terapeutike për autizmin
Ka disa studime që kanë përdorur ndërhyrje të sjelljes me synimin për të krijuar nga kushtet më elementare për të mësuar deri në sjellje më komplekse, si gjuha. Nga ana tjetër, një nga zbulimet më të rëndësishme në fushën e ndërhyrjes së sjelljes në autizëm është se më pak sjellje përçarëse (siç është vetë-stimulimi) korrespondojnë me mundësi më të mëdha për të mësuar. Në këtë kuptim, gjatë hulumtimit u theksuan dy aspekte:
Kur një fëmije me autizëm i ndalohet një objekt, reagimet e tij shpërndahen në pjesën e mbetur.
Ndërsa emocionet përçarëse u ulën, fëmijët kishin më shumë gjasa të kishin sukses me mësimin diskriminues.
Studimet janë fokusuar në mënyrën se si mbahen sjelljet përçarëse: përforcimi negativ, përforcimi pozitiv ose mungesa e stimujve të tjerë.
Përfundimi kryesor i arritur nga studimet është se për të kufizuar sjelljen përçarëse, nuk mjaftojnë procedurat që synojnë drejtpërdrejt eliminimin ose kufizimin e një sjelljeje të tillë. Ndër strategjitë më efektive për eliminimin e sjelljeve të tilla është përforcimi diferencial i sjelljeve të tjera.
Ndërhyrjet specifike bazohen në teknika konkrete dhe fokusohen në mësimin e aftësive sociale, gjuhës, leximit, aftësive akademike etj.
Terapitë Psikologjike për Autizmin: Ndërhyrja Natyraliste e Sjelljes (Koegel et al., 1998)
Disa studime të bazuara në ndërhyrje të sjelljes përdorin një qasje më “natyrale”, të orientuar drejt zhvillimit.
Ky përfaqëson një pellg ujëmbledhës me ndërhyrje më tradicionale, bazuar në ABA ( Analiza e Aplikuar e Sjelljes). Për shembull, ndërhyrjet më të fundit parashkollore kryhen në mjedise natyrore dhe ndërvepruese shoqërore. Në fazën e lojës dhe në zakonet e përditshme, që nga fillimi i ndërhyrjes, tashmë janë parashikuar strategji të cilat fëmija i përdor në fazën e të mësuarit. Këto lloj ndërhyrjesh, të bazuara në metoda të testuara empirikisht, rrjedhin si nga parimet e të mësuarit të sjelljes ashtu edhe nga shkencat e zhvillimit. Të mësuarit natyralist shfaqet si përgjigje ndaj vështirësive që hasin metodat tradicionale të ndërhyrjes, bazuar në teste të drejtpërdrejta për përgjithësimin e të nxënit.
Të gjitha variablat (Mësimdhënia e rastësishme; Trajnimi për përgjigje kryesore; Mësimdhënia e mjedisit; Mësimdhënia e gjuhës natyrore , etj.) u zhvilluan me synimin për të arritur një qasje më natyraliste; në këtë mënyrë është e mundur të përmirësohet zhvillimi gjuhësor dhe komunikimi tek fëmijët autikë. Ndërhyrjet e mësipërme bazohen, pjesërisht, në parimet dhe proceset ndërvepruese që rrjedhin nga modelet e zhvillimit, ABA dhe rëndësia e ndërveprimit prind-fëmijë.
Terapitë psikologjike
Ndërhyrjet terapeutike për autizmin: Modeli Pragmatik Zhvillimor (Prinzant dhe Wetherby, 1998)
Ky model spikat pasi synon zhvillimin kryesisht pragmatik dhe social. Ai thekson nevojën për t’u fokusuar në gjuhën para-verbale dhe verbale, si dhe në aftësitë funksionale të komunikimit. Kësaj i shtohet studimi mbi strategjitë për reduktimin e vështirësive të imitimit, së bashku me veçoritë e përpunimit ndijor, të cilat duhet të merren parasysh dhe të studiohen.
Në të njëjtën kohë, theksi vihet në kontekstin natyror socio-pragmatik, kërkohet pjesëmarrja e familjes dhe rekomandohet përfshirja e bashkëmoshatarëve. E gjithë kjo është e mundur përmes ekzekutimit të ushtrimeve mbi qëllimshmërinë, të folurit, vëmendjen e përbashkët dhe aftësitë iniciuese komunikuese. Po kështu, synohet zgjerimi i repertorit të funksioneve, përveç atij instrumental, në kontekste natyrore.
