Poezia dhe vdekja është një libër i shkruar dhe i menduar në një sistem të veçantë poetik, pra libri e tejkalon një përmbledhje poetike, meqë protagonistët në këtë libër dalin në formë të sistemit kategorial: personazhe të ndodhisë e dëshmisë, protagonistë të gjallë që rrëfejnë atë që ka ndodhur.
Shkruan: Fitim VELIU, Skënderaj
Poeti shqiptar, Milazim Krasniqi, me përmbledhjen e fundit poetike Poezia dhe vdekja sjell temën e jetës në ndeshje me vdekjen, dy kode të mëdha përballë të cilave qëndron veli i hollë i kujtimit të heronjve të gjallë, të atyre që vdekjen e panë me sytë e trishtimit, e përjetuan me dhimbjen si formën e vetme të “ushqimit” dhe, në fund, u përballën me zhgënjimin e një jete për të cilën dhanë e thanë mes lotëve të dëshpërimit.
Sabri Popaj dhe personazhet e tjerë vijnë në këtë përmbledhje si heronj të gjallë, të cilët shpalojnë kujtime drithëruese të netëve të tmerrit që u ngjajnë skenave të ferrit të Dantes, për të cilat kemi lexuar, kurse tashmë, nga këta protagonistë, ne këto skena i lexojmë dhe i deshifrojmë përmes personazheve që skenën e tillë e kanë jo vetëm formë të kujtesës, por edhe dhimbje të përjetuar në përmasën me të rëndë fizike e shpirtërore.
Poezia dhe vdekja është një libër i shkruar dhe i menduar në një sistem të veçantë poetik, pra libri e tejkalon një përmbledhje poetike, meqë protagonistët në këtë libër dalin në formë të sistemit kategorial: personazhe të ndodhisë e dëshmisë, protagonistë të gjallë që rrëfejnë atë që ka ndodhur. Aty janë Sabri Popaj, Xheva e shumë të tjerë, si personazhe të ndodhisë (ata që tashmë nuk janë më, për të cilët flasin të parët, pra të gjallët, por edhe personazhet e tipit të personaliteteve politike, kulturore e historike, si Ukshini, Nekibja, Agani, Latifi e Maloku, që në këtë libër dalin si personalitete për të cilët poeti Krasniqi shpalos kujtimin personal e dhembjen kolektive përballë kodit nacional dhe diskursit personal të etnisë shqiptare e etikës personale për shokët e tij, me të cilët dikur e ndau dhe e çau fatin tonë kolektiv. Sot, Krasniqi i kujton, por edhe i shënjon figurat historike/etnike, ata të cilët i dhanë emër lirisë e pavarësisë sonë me dijen e tyre në rrafshin e meditantizmit, por edhe me jetën e vdekjen, duke u bërë heronj të shekullit shqiptar, meqë i takojnë një formacioni të njëjtë të periudhës historike e politike. Mes tyre rri Krasniqi, që dëfton e kujton, personazhi i gjallë i dëshmive, i cili i thurë kujtimet personale për shokët e vrarë për kauzën nacionale. Pra, përballë këtij dialogu heronjsh, mes të gjallëve e të vdekurve, poeti thurë kujtimet e dhimbjet, për ta mbajtur gjallë kujtesën e për ta shembë harresën si një klithje që në këtë tekst vjen si nëntekst dhe si një soditje e rëndë ku harresa e asaj që ka ndodhë tashmë vjen në formën me të rëndë të dëshpërimit nga ai që pa gjithçka me sytë e tmerrit, gjithë skenën e ferrit:
Dhembjen dhe frikën unë i mposhta vetë
Me durimin qe se nga vinte e më bënte trim
Ndërsa lirinë time tashmë e ruaj për jetë
I arratisur nga liria juaj që e ndotët me krim.
Arratisja e heroit nga realiteti i ri me shenja të zvetënimit moral e kriminal, në fakt është hyrje në asimilimin personal, meqë këtë teoremë e dëshmon edhe poetika e diskursit historik, kur arratisja përjetohej si shpëtim, e në fakt ishte hyrje në asimilim. Dhe, kjo në fakt e prodhon teorinë e idesë universale se në jetën e ndodhur e të ndotur me shenjat e krimit e të zvetënimit, qëndrimi përballë sjell mundësinë e ndryshimit të sistemit e mjedisit. Sabri Popaj, heroi i këtij vëllimi poetik është hero i asaj që ka ndodhur, po ndodhë e do të ndodhë. Ky dialog i komunikimit të kohëve e prodhon vlerën poetike e estetike të kësaj përmbledhjeje poetike për t’u shpall kredo e pavdekshme. Popaj është hero i një ngjarjeje tragjike, asaj të krimit të ndodhur në vitin 1999. Më pas, Popaj e rrëfen këtë krim nga pozicioni i dëshmitarit të ngjarjes së ngritur në fakt e akt, kurse koha e ardhme është porosi e breznive. Të shohim se si komunikojnë tri kohët në vargjet poetike të Krasniqit nëpërmjet figurës retorike:
Por lirinë që e shkërryeni a e meritoni
Emrat e të vdekurve në shishe i shënoja
Ajo u derdh nga gjaku i Agronit dhe Shëndetit
Në mal kam dalë fillikat, me dhen.
Shenja si dëshmi
Plisi, si dëshmi, e dhimbja, si histori, kanë prodhuar jetën e vdekjen si relacion të shenjave të komunikimit në jetën e njeriut deri në shkrirje. Plisi, si shenjë e etnisë shqiptare, madje si farë deri në përmasa legjendare, është dhënë në statusin kategorial të jetës me vdekjen. Për shqiptarin plisi e vdekja qëndron mbi kokë, njëra si dëshmi e identitetit etnik, plisi, kurse vdekja si fije e hije që qëndron mbi kokën e plisin, si akt i përmbylljes së jetës. Për shqiptarin plisi e vdekja jetojnë e veprojnë mbi fatin e tij, tragjik edhe në rrafshin personal dhe atë kolektiv.
Po, shumë gjak, shumë, shumë
Gjak shqiptari ndër epoka
S’jam as i pari, as i fundit unë
Qe vdekja me rri plis te koka.
Poezia melike
Libri “Poezia dhe vdekja” thuret sipas poetikës së diskursit klasik lirik dhe shenjë themelore e kësaj janë poezitë, të cilat e bartin shenjën e përkushtimit, shkrimit, rrëfimit e dashurisë për personazhet që në këtë libër dalin në rolin e përkujtimit. Nekibja, Uka, Maloku, Agani e Latifi janë heronj të tekstit, të cilët poetizohen si figura të dhembjes kolektive, meqë misioni i tyre bart shenja të tragjikes shqiptare, të fatit kolektiv të dhënë me nota të dhembjes personale/autoriale. Krasniqi i rikthen figurat e mëdha të historisë shqiptare si imazh kolektiv, si fytyrë e pasqyrë, si shenja që duhen ecur në gjurmët e tyre. Nekibja, personazhi i dhembjes familjare, është dhënë në poezi nga pozicioni i vetërrëfimit në kërkim të katarsisit shpirtëror me tekstin e shenjtë, Kuranin, për ta mundur dhimbjen shpirtërore e për ta ruajtur gjendjen mendore:
Tërë natën rri mbi këtë libër të shenjtë
Lexoj shkronjë mbas shkronjë, fjalë për fjalë
Balli më është rënduar, sytë më janë ënjtë
Lotët pa pushim derdhin mërzinë valë-valë.
Ndërkaq figura e Ukshin Hotit është ravijëzuar si fiksim pritjeje e keqkuptim pozicioni politik. Autori e rikthen figurën e Hotit si askohë, meqë mungon Hoti si person fizik, Milazimi Krasniqi e rikthen si aspekt të etikës kolektive, që nuk punon për fatin e tij, meqë ai vuan për një varr, fillimisht si shtrat, e pastaj si fat që do ta përmbyllte fatin e pritjes si mit poetik e si fat historik. Hoti, si pritje, hyn në rendin e figurave që e krijuan mitin e Penelopës e Godosë.
Po pres këtu në askohë për një varr
I keqkuptuar si një sentencë latine
Ju bëni sikur e gëzoni lirinë, o shqiptarë
Por liri s’keni pa ndjesën time.
Krasniqi, i kujton shokët e idealit kombëtar, me të cilët punoi e veproi për kauzën e madhe shqiptare, ndaj me mjeshtri i ndërton figurat e kauzat për t’i përjetësuar në poetikën e vargut estetik në korrelacion me dokumentin historik. Këtë ndërlidhje Krasniqi e ndërton me vetëdije për të dhënë letërsinë e historinë si shtrirje e shkrirje, dy poetika që mëtojnë të dëshmojnë, njëra atë që ka ndodhur e tjetra që ka mundur të ndodhë. Këtë teori e dëshmon vargu për dijetarin, Fehmi Agani, i cili u vra në luftën e fundit të Kosovës.
Por as treni as rruga nuk kishin faje,
për vuajtjen tonë tejmitike
Rruga e treni bartnin dënesa e vaje
Si të dala nga skenat e tragjedive antike.
Agani, intelektuali shqiptar që ia dha fatit tonë vulën e lirisë, është dhënë me nota të rënda të dhimbjes, pikëllimit e zisë, për ta sforcuar figurën historike përballë tragjedisë shqiptare me atë antike. Të gjitha personazhet e ciklit të parë të titulluar “Liria nuk ua mban mend emrat” janë dhënë me figurën e ironisë në rrafshin e nëntekstit, kur thuhet diçka që në rrafshin e drejtpërdrejtë nënkuptohet nënteksti duke u përjashtuar teksti. Me këtë përmbledhje poetike, Milazim Krasniqi arrin ta shkrijë bashkë historinë e letërsinë, si fakt e dokument, së pari dhe si poetikë letrare së dyti, ndërsa me krejt këtë diskurs poeti, Milazim Krasniqi, arrin ta ngrejë në monument të përjetshëm veprën e atyre që i dhanë e i thanë shumë çështjes sonë kombëtare. Tashmë emrat e këtyre protagonistëve, personazheve të poezive, jetojnë si dëshmi e kohës, si histori reale e poetikë letrare. /shenja
