Nga Giuliana Mazzoni, The Conversation
Kohët e fundit vizitova ‘Hermitage’ në Shën Petersburg të Rusisë – një nga muzetë më të mira të artit në botë. Unë prisja që të përjetoja seriozisht kryeveprat e tij, por fushëpamja ime u bllokua nga një mur smartfonësh që u bënin fotografi pikturave. Dhe nuk mund të gjeja pak hapësirë boshe, pasi kudo kishte njerëz që po bënin selfie për të krijuar kujtime të qëndrueshme të vizitës së tyre.
Për shumë njerëz, duke marrë në konsideratë qindra, nëse jo mijëra, fotot tani janë bërë një pjesë e rëndësishme e shkuarjes me pushime – duke dokumentuar çdo hollësi të fundit dhe duke e postuar atë në mediat sociale. Por si ndikon kjo në kujtimet tona aktuale të së kaluarës – dhe si e shohim veten tonë?
Si një eksperte e kujtesës, isha kureshtare. Për fat të keq, hulumtimi psikologjik në këtë temë është i pamjaftueshëm. Por ne dimë disa gjëra. Ne përdorim telefona të mençur dhe teknologji të reja si depo të kujtesës. Kjo nuk është asgjë e re – njerëzit kanë përdorur gjithmonë pajisje të jashtme si ndihmë kur fitojnë njohuri dhe kujtojnë. Shkrimi me siguri i shërben këtij funksioni. Të dhënat historike janë kujtime të jashtme kolektive. Dëshmitë e migracioneve, vendbanimeve ose betejave i ndihmojnë kombe të tëra të gjurmojnë një prejardhje, një të kaluar dhe një identitet. Në jetën e një individi, ditarët me shkrim shërbejnë për një funksion të ngjashëm.
Efektet e kujtesës
Në ditët e sotme kemi prirje të bëjmë shumë pak për të kujtuar – ne ia besojmë një sasi të madhe informacioni cloud-it. Jo vetëm që është thuajse e panjohur të lexojmë poezi, edhe ngjarjet më personale ndodhin përgjithësisht në celularët tanë. Në vend që të kujtojmë atë që hanim në dasmën e dikujt, ne kthehemi për të parë të gjitha imazhet që i bëmë ushqimit. Kjo ka pasoja serioze. Bërja e fotografive të një ngjarjeje në vend të zhytjes në të është treguar se çon në tërheqjen më të dobët të ngjarjes aktuale, pra ne jemi të hutuar në këtë proces.
Mbështetja në foto për të kujtuar ka një efekt të ngjashëm. Kujtesa duhet të ushtrohet rregullisht në mënyrë që të funksionojë mirë. Ka shumë studime që dokumentojnë rëndësinë e praktikës së rikthimit të kujtesës – për shembull në studentët e universitetit. Kujtesa është dhe do të mbetet thelbësore për të mësuar. Ka me të vërtetë disa prova që tregojnë se kryerja e pothuajse të gjitha njohurive dhe kujtimeve në cloud mund të pengojë aftësinë për të kujtuar.
Megjithatë, ka një rreshtim argjendi. Edhe në qoftë se disa studime pohojnë se e gjithë kjo na bën më të trashë, ajo që ndodh është se ndryshojmë aftësitë nga thjesht të jemi në gjendje të kujtojmë, të jemi në gjendje të menaxhojmë mënyrën se si kujtojmë më me efikasitet. Kjo quhet metakonjicion dhe është një aftësi mbizotëruese që është gjithashtu thelbësore për studentët – për shembull kur planifikon se çfarë dhe si të studiosh. Ekzistojnë gjithashtu prova të konsiderueshme dhe të besueshme se kujtimet e jashtme, të përfshira në selfie, mund të ndihmojnë individët me dëmtime të memories.
Por, ndërsa fotot munden në disa raste të ndihmojnë njerëzit të kujtojnë, cilësia e kujtimeve mund të jetë e kufizuar. Mund të kujtojmë se çfarë duket diçka më qartë, por kjo mund të jetë në kurriz të llojeve të tjera të informacionit. Një studim tregoi se ndërsa fotot mund t’i ndihmonin njerëzit t’i mbanin mend ato që panë gjatë një evenimenti, ata reduktonin kujtimin e tyre për atë që u tha.
Çrregullime të identitetit?
Ka disa rreziqe mjaft të thella kur është fjala për kujtesën personale. Identiteti ynë është një produkt i përvojave tona të jetës, të cilat mund të arrihen lehtë përmes kujtimeve tona të së kaluarës. Pra, a mund të ndryshojë mënyra se si e shohim vetë dokumentacionin fotografik konstant të përvojave të jetës? Nuk ka prova thelbësore empirike për këtë ende, por unë do të spekuloj se po. Shumë shumë imazhe ka të ngjarë të na bëjnë të kujtojmë të kaluarën në një mënyrë të caktuar – duke bllokuar kujtimet e tjera. Ndërsa nuk është e pazakontë që kujtimet e fëmijërisë së hershme të bazohen në fotografi në vend të ngjarjeve aktuale, këto nuk janë gjithmonë kujtime të vërteta.
Një çështje tjetër është fakti se hulumtimi ka zbuluar mungesën e spontanitetit në selfie dhe shumë foto të tjera. Ato janë të planifikuara, paraqitjet nuk janë të natyrshme dhe herë pas here imazhi i personit është shtrembëruar. Ato gjithashtu pasqyrojnë një tendencë narciste e cila e bën foton të panatyrshme – buzëqeshje artificiale të mëdha, fytyra qesharake ose gjeste fyese.
E rëndësishme është se selfie-t dhe shumë foto të tjera janë gjithashtu shfaqje publike të qëndrimeve, qëllimeve dhe qëndrimeve specifike. Me fjalë të tjera, ata nuk e pasqyrojnë me të vërtetë se kush jemi, ata pasqyrojnë atë që ne dëshirojmë t’u tregojmë të tjerëve rreth vetes për momentin. Nëse mbështetemi fort tek fotot kur kujtojmë të kaluarën tonë, ne mund të krijojmë një identitet të shtrembëruar të bazuar në imazhin që donim t’i promovonim të tjerëve.
Kujtesa jonë natyrore nuk është në të vërtetë plotësisht e saktë. Hulumtimet tregojnë se ne shpesh krijojmë kujtime të rreme për të kaluarën. Ne e bëjmë këtë në mënyrë që të ruajmë identitetin që ne duam të kemi me kalimin e kohës – dhe të shmangim narrativet kontradiktore rreth asaj se kush jemi. Pra, nëse je gjithnjë e butë dhe i butë – por me një përvojë të rëndësishme jetësore vendosni se jeni të ashpër – ju mund të kopjoni kujtimet për të qenë agresivë në të kaluarën ose edhe t’i bëni plotësisht ato kujtime.
Duke patur raporte të shumta të kujtesës ditore në telefon se si ishim në të kaluarën, pra, mund ta bënim kujtesën tonë më pak të lakueshme dhe më pak të adaptueshme ndaj ndryshimeve të bëra nga jeta – duke e bërë identitetin tonë më të qëndrueshëm dhe fiks.
Por kjo mund të krijojë probleme nëse identiteti ynë i tanishëm bëhet i ndryshëm nga ai ynë i fiksuar, i kaluar. Kjo është një përvojë e pakëndshme dhe pikërisht ajo që funksionimi “normal” i kujtesës ka për qëllim të shmangë – është i lakueshëm në mënyrë që të mund të kemi një tregim jo kontradiktor rreth vetes. Ne duam të mendojmë për veten si të paturit e një “bërthame” të pandryshueshme. Nëse ndihemi të paaftë për të ndryshuar se si e shohim veten me kalimin e kohës, kjo mund të ndikojë seriozisht ndjenjën tonë dhe shëndetin mendor.
Pra, obsesioni ynë me marrjen e fotove mund të shkaktojë humbje të kujtesës dhe mospërputhje të pakëndshme të identitetit.
Është interesante të mendojmë se si na ndryshon teknologjia mënyrën sesi sillemi dhe funksionojmë. Përderisa ne jemi të vetëdijshëm për rreziqet, ne ndoshta mund të zbusim efektet e dëmshme. Mundësia që në të vërtetë dërgon dridhje në shpinën time është se ne i humbim të gjitha ato foto të çmuara për shkak të një keqfunksionimi të gjerë të telefonave tanë të mençur.
Pra, herën tjetër kur je në një muze, merr një çast për të kërkuar dhe përjetuar të gjitha në rast se ato fotografi zhduken.
