Disa ditë para se mandati i tij si përfaqësues i lartë në Bosnjë e Hercegovinë të skadojë, Valentin Inzko më në fund lëvizi muskujt e tij politik.
Mandati 12 vjeçar i austriakut si përfaqësues i lartë do të kishte qenë kryesisht i parëndësishëm po të mos ishte ky vendim më 23 korrik të këtij viti. Duke kryesuar rënien e Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë, një organ ndërkombëtar që mbikëqyrë zbatimin civil të Marrëveshjeve së Paqes të Dejtonit, Inzko ishte destinuar të mbahej mend si një burokrat evropian ndoshta me qëllim të mirë, por sigurisht të parëndësishëm.
Vendimi i tij më 23 korrik për të imponuar legjislacion që ndalon mohimin e gjenocidit në BeH është vendimi i tij më domethënës gjatë 12 viteve të fundit.
Mohimi i gjenocidit në BeH është pengesa kryesore për të ecur përpara. Gjatë dekadës së fundit, ka pasur rritje të dukshme të përpjekjeve për të mohuar gjenocidin e kryer kundër boshnjakëve. Disa përpjekje nga anëtarët boshnjakë të Parlamentit të nivelit shtetëror për të miratuar legjislacionin u penguan nga vetot e deputetëve serbë të BeH-së. Marrëveshja e Paqes së Dejtonit u jep anëtarëve të Parlamentit të nivelit shtetëror të Republikës Sërpska veto mbi vendimet e trupit. Kjo në thelb nënkuptonte që një ligj që ndalon mohimin e gjenocidit nuk do të ishte miratuar në të ardhmen e parashikueshme.
Inkzo tani ka vendosur legjislacionin. Kjo veçori historike që Përfaqësuesi i Lartë është në gjendje të imponojë legjislacionin dhe vendimet në BeH duke anashkaluar politikanët vendas, nuk ishte ushtruar për më shumë se një dekadë.
Ligji për Ndryshimin e Kodit Penal të BeH-së ndryshon nenin 145a që përfshin si vijon: “Kushdo që publikisht pranon, mohon, banalizon rëndë ose përpiqet të justifikojë krim gjenocidi, krime kundër njerëzimit ose një krim lufte i vendosur me gjykim përfundimtar në bazë të Kartës së Tribunalit Ushtarak Ndërkombëtar të bashkangjitur në Marrëveshjen e Londrës të 8 gushtit të vitit 1945 ose nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë ose Gjykatën Penale Ndërkombëtare ose një gjykatë në BeH, drejtuar kundër një grupi personash ose një anëtari të një grupi të tillë të caktuar duke iu referuar racës, ngjyrës, fesë, prejardhjes ose origjinës kombëtare ose etnike, në një mënyrë që mund të nxisë dhunë ose urrejtje kundër një grupi të tillë ose një anëtari të një grupi të tillë, do të dënohet me burgim prej 6 muaj deri në 5 vjet”.
Kjo është hera e parë që një legjislacion i nivelit shtetëror që penalizon mohimin e gjenocidit është vendosur dhe është i zbatueshëm në të gjithë territorin e BeH-së. Në thelb, vendimi i Inzko-s do të thotë që ndryshimet kërkojnë të ruajnë të vërtetën e vendosur në mënyrë gjyqësore si në Gjykatën Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë (ICTY) ashtu edhe në gjykatat e brendshme në BeH. Po aq e rëndësishme, çdo mohues që nënvlerëson ose mohon krimet e vendosura në gjyq kundër njerëzimit dhe krimet e luftës mund të ndiqet penalisht sipas këtyre ndryshimeve të reja. Ndërsa disa media deklaruan se ky legjislacion ndalon mohimin e gjenocidit në Srebrenicë, legjislacioni i Inzko-s gjithashtu përfshin të vërteta të vendosura nga gjykatat që shtrihen përtej Srebrenicës.
Vendimi i Inzko-s u mirëprit nga shoqatat e viktimave të gjenocidit dhe të mbijetuarve, politikanë boshnjakë, myftiu i Bosnjës, Zyra e BE-së në vend dhe intelektualë. Anëtari serb i Presidencës trepalëshe të BeH-së, Milorad Dodik mbajti një konferencë për media gjatë së cilës hodhi poshtë legjislacionin e Inzko-s, mohoi gjenocidin në Srebrenicë dhe kërcënoi të shkëputet nga Bosnja. Dodik njoftoi se parlamenti i njësisë së Republikës Sërpska do të mblidhet javën e ardhshme për të vendosur mbi hapat e mëtejshëm. Kundërshtarët e Dodik-ut, përfshirë kryebashkiakun e ri të Banja Llukës, gjithashtu kritikuan legjislacionin e ri. Qëndrimi gjoja i moderuar i opozitës ndaj këtij legjislacioni tregon se dallimet midis Dodik-ut dhe rivalëve të tij më të rinj janë, në rastin më të mirë, të papërfillshëm. Mjaft interesante, një politikan i lartë kroat i Bosnjës gjithashtu dënoi vendimin ndërsa ministri i Jashtëm i Kroacisë e mirëpriti atë.
Derisa ndryshimet e reja në ligj janë tani në libër, mbetet të shihet nëse dhe si do të zbatohen. Roli kryesor do të jetë nga Zyra e Prokurorit të Shtetit dhe Gjykata e BeH-së. Shumë analistë dhe gazetarë kanë kritikuar ashpër Zyrën e Prokurorit të Shtetit në veçanti, duke pretenduar se qasja e saj është selektive dhe e njëanshme politikisht. Tani, Zyra e Prokurorit të Shtetit do të ketë për detyrë zbatimin e legjislacionit të ri.
Si përmbledhje, vendimi i Përfaqësuesit të Lartë në largim është i shëndoshë dhe i mirëpritur pas më shumë se një dekade të jorelevancës politike kryesisht të vetë-imponuar. Trashëgimia e Inzko-s si Përfaqësues i Lartë tani do të shënohet kryesisht nga ky ndalim i mohimit të gjenocidit. Mbetet për t’u parë se si do të zbatohet legjislacioni i ri dhe nëse Zyra e Prokurorit të Shtetit do të zbatojë masën.
(Autori është profesor i asociuar në Fakultetin e Shkencave Politike në Universitetin e Sarajevës)
