Beteja për të vërtetën si vlerë e demokracisë

Deklarata e çmimit të Komitetit Nobel i përmblodhi të gjitha: “Ressa dhe Muratov përfaqësojnë të gjithë gazetarët që mbështesin këtë ideal në një botë ku demokracia dhe liria e shtypit po përballen gjithnjë e më shumë me kushte të pafavorshme. Pa lirinë e shprehjes dhe shtypit, do të jetë e vështirë të promovohet me sukses vëllazëria ndërkombëtare, çarmatimi dhe një rend më i mirë botëror”.

Shkruan: Flora HAJDARMATAJ, Tropojë

Ndër çmimet Nobel, më të diskutuarat janë çmimet e Letërsisë dhe Paqes. Edhe pse në qendër të këtyre diskutimeve janë paragjykimet politike lidhur me çmimin, fuqia e çmimeve për të vendosur agjendën dhe për të nxjerrë në pah problemet e periudhës është e padiskutueshme. Kjo është arsyeja pse është kaq e rëndësishme që dy gazetarë të ndajnë çmimin Nobel të Paqes këtë vit. Maria Ressa nga Filipinet, themeluesja e Rappler dhe Dmitry Andreyevich Muratov nga Rusia, themeluesi i Novaja Gazeta, ndanë çmimin e këtij viti. Arsyetimi i komisionit është mjaft i qartë. Liria e shprehjes dhe liria e shtypit janë një nga kushtet më të rëndësishme për demokracinë dhe paqen. Kjo mund të bëhet vetëm me gazetari të lirë dhe të pavarur.

Ressa dhe Muratov u zgjodhën si simbol të kësaj, pas përpjekjes së tyre të gjatë për të bërë gazetarinë siç duhet në vendet ku liria e shtypit është nën sulmin më të ashpër. Në një kohë kur liria e shtypit po kërcënohet gjithnjë e më shumë në të gjithë botën, ky çmim gjithashtu do të thotë shumë. “Gazetaria e lirë, e pavarur dhe e bazuar në fakte shërben për të mbrojtur kundër abuzimit të pushtetit, gënjeshtrave dhe propagandës së luftës,” tha Reiss-Andersen, duke vlerësuar “luftën e guximshme të dy gazetarëve për lirinë e shprehjes, një parakusht për demokraci dhe paqe të qëndrueshme”.

Deklarata e çmimit të Komitetit Nobel i përmblodhi të gjitha: “Ressa dhe Muratov përfaqësojnë të gjithë gazetarët që mbështesin këtë ideal në një botë ku demokracia dhe liria e shtypit po përballen gjithnjë e më shumë me kushte të pafavorshme. Pa lirinë e shprehjes dhe shtypit, do të jetë e vështirë të promovohet me sukses vëllazëria ndërkombëtare, çarmatimi dhe një rend më i mirë botëror”.

Ressa dhe Muratov

MariaRessa përdor lirinë e shprehjes për të ekspozuar abuzimin e pushtetit, përdorimin e dhunës dhe autoritarizmin në rritje në vendin e saj të lindjes, Filipine. Në vitin 2012, ajo bashkë-themeloi Rappler, një kompani e mediave digjitale për gazetarinë investigative, të cilën ajo ende e drejton. Në vitin 2019, Ressa shkroi për çështjen globale të CJR për përvojën e saj të shënjestruar nga Duterte, i cili “bën një fushatë të pamëshirshme dezinformimi—trolling patriotik—për të heshtur kritikët. Administrata e tij nxjerr gënjeshtra aq shpejt sa publiku nuk e di më se çfarë është realiteti. Edhe zyrtarët qeveritarë ngatërrohen.” Ressa gjithashtu përshkroi shfrytëzimin e Facebook nga Duterte për të përhapur propagandë urrejtëse, dhe ka qenë një kritik i zëshëm i kompanisë në përgjithësi. Duke shkruar për Washington Post, Nina Jankowicz argumenton se Çmimi Nobel për Paqen i Ressa është “një shenjë vlerësimi për gjithçka që ajo i ka mësuar botës për mënyrat se si mediat sociale – dhe Facebook në veçanti – mund të përdoren për të dëmtuar sigurinë publike”.

Ressa, një gazetare në Azi për 35 vjet, hapi dhe drejtoi Byronë e CNN në Manila nga 1987 deri në 1995 përpara se të hapte dhe drejtonte Byronë e rrjetit në Xhakarta nga 1995 deri në 2005. Në vitin 2012, ajo bashkëthemeloi Rappler, një faqe lajmesh digjitale e njohur për luftën e saj për lirinë e shtypit nën regjimin autoritar të Presidentit Rodrigo Duterte. Nën administrimin e Dutertes, Ressa ka luftuar shumë raste dhe arrestime dhe është detyruar të paguajë me kusht dhjetëra herë. Ressa dhe ish-studiuesi i Rappler Reynaldo SantosJr. u dënuan për shpifje kibernetike në qershor 2020. Vendimi u kritikua gjerësisht nga grupet e të drejtave vendore dhe ndërkombëtare si një sulm kundër lirisë së shtypit. Shtatë çështje aktive kundër Rappler janë ende në pritje në gjykatë që nga 10 gushti 2021. Dokumentari i Festivalit të Filmit Sundance 2020 A Thousand Cuts trajton gjyqet e Rappler nën Duterte dhe betejën e tij për të vërtetën dhe demokracinë. Ndër çmimet e shumta në karrierën e saj, ajo u emërua Personi i Vitit nga Revista Time për 2018 për guximin dhe punën e saj mbi dezinformimin. Ajo gjithashtu shkroi Seedsof Terror: An Eyewitness Accountofal-Qaeda’s Newest Center of Operations in Southeast Asiaand From Bin Laden to Facebook: 10 Days of Abduction, 10 Years of Terrorism.

Dmitry Andreyevich Muratov ka mbrojtur për dekada lirinë e fjalës në Rusi në kushte gjithnjë e më sfiduese. Në vitin 1993 ishte një nga themeluesit e gazetës së pavarur Novaja Gazeta. Që nga viti 1995 ai ka qenë kryeredaktor i gazetës për gjithsej 24 vjet. Novaja Gazeta është gazeta më e pavarur sot në Rusi, me një qëndrim thelbësisht kritik ndaj pushtetit. Gazetaria e bazuar në fakte dhe integriteti profesional i gazetës e kanë bërë atë një burim të rëndësishëm informacioni mbi aspektet e cenueshme të shoqërisë ruse, të përmendura rrallë nga media të tjera.

Komiteti Norvegjez i Nobelit e njohu Novaja Gazeta si “gazetën më të pavarur në Rusi sot”, duke pasur parasysh artikujt e saj kritikë për çështje të tilla si korrupsioni, dhuna policore, mashtrimi zgjedhor dhe “fabrikat e trolleve” të përdorura nga forcat ushtarake ruse brenda dhe jashtë vendit. Komiteti e përgëzoi Muratovin për refuzimin e braktisjes së politikës së pavarur të gazetës pavarësisht nga breshëria e ngacmimeve dhe dhunës nga kundërshtarët e tyre. Gjashtë nga gazetarët e gazetës janë vrarë që nga themelimi i saj.

Në fjalën e tij për ceremoninë, ai nderoi kolegët e tij të vrarë dhe tha: “Pse të vazhdojmë të botojmë një gazetë që rrezikon jetën e njerëzve? Sepse miliona lexuesit tanë ndajnë vlerat e demokracisë. Demokracia e vërtetë – jo imitimi i saj. Meqenëse Çmimi Nobel për Paqen nuk jepet pas vdekjes,” tha Muratov, komiteti ia dha atij në mënyrë që Politkovskaya “ta merrte atë, por përmes duarve të tjera”. Njëra prej tyre ishte Anna Politkovskaya, e cila u vra me 7 tetor 2006, në një rastësi therëse të kohës, një ditë para shpalljes së Nobelit, përfaqësuesit e Reporterëve pa Kufij lëshuan një mijë tullumbace të zeza në kujtim të saj jashtë zyrave të Novaya Gazeta në Moskë si dhe ambasadave ruse në kryeqytete të ndryshme evropiane. (Meqenëse përvjetori përkonte me ditëlindjen e Putinit, balonat mbanin mesazhin “#UnhappyBirthdayMrPutin”).

Gazetarët fitues të çmimit Nobel për paqe

Shumë gazetarë kanë marrë çmimin në historinë 120-vjeçare të Nobelit, duke nënkuptuar kontributin e tyre në lëvizjen e paqes. Disa gazetarë e kanë marrë çmimin në të kaluarën, ndonjëherë me kapele të ndryshme: Ernesto Moneta, më 1907, për punën e tij “në shtyp dhe në takimet e paqes” në emër të lëvizjes së paqes në Itali; Norman Angell, në vitin 1933, sepse “kishte ekspozuar me lapsin e tij iluzionin e luftës”; Carlvon Ossietzky, në 1935, për “dashurinë e tij të zjarrtë për lirinë e mendimit dhe të shprehjes” (dhe për ekspozimin e planeve gjermane të riarmatimit); Tawakkol Karman, në vitin 2011, për punën e saj në drejtim të të drejtave të grave në Jemen.

Ernesto Moneta ishte vetëm 15 vjeç kur përjetoi për herë të parë luftën. Së bashku me të atin dhe vëllezërit e tij, ai luftoi në rrugët e Milanos për të çliruar qytetin nga austriakët. Kjo përvojë i dha formë pikëpamjes së tij për jetën: shtetet duhet të bashkëpunojnë për të parandaluar luftën dhe masakrën njerëzore. Moneta kreu stërvitjen ushtarake dhe luftoi me luftëtarin e lirisë Garibaldi, por la forcat dhe filloi punën si gazetar. Nga viti 1867 e tutje, ai botoi gazetën e përditshme Il Secolo në Milano. Sipas studiuesve “ai e ktheu gazetën Il Secolo -n në një instrument të fuqishëm për formimin e opinionit publik pa cenuar bilancin e saj editorial”. Megjithatë, qëllimi më i rëndësishëm ishte kultivimi i ndjenjës së vëllazërisë mes popujve. Në vitet 1890, Moneta u dallua si udhëheqësi e pakrahasueshme e lëvizjes paqësore italiane. Gazetari italian Ernesto Teodoro Moneta – i përshkruar si një “pacifist militant” – u nderua me Çmimin Nobel për Paqen (1907) “për punën e tij në shtyp dhe në takimet e paqes, publike dhe private, për mirëkuptimin midis Francës dhe Italisë”. Ai vazhdoi të ribotonte artikujt e tij dhe të kontribuonte në rubrika edhe pasi doli në pension si redaktor i IlSecolo. Përveç punës së tij gazetareske, Moneta mori pjesë në kongrese paqeje dhe ishte gjithashtu përfaqësues italian në Komisionin e Byrosë Ndërkombëtare të Paqes në 1895.

Gazetari, autori dhe ekonomisti britanik Norman Angell iu dha çmimi (1933) “për ekspozimin me penën e tij iluzionin e luftës dhe paraqitjen e një lutje bindëse për bashkëpunim ndërkombëtar dhe paqe”. Kur emigroi në Amerikë, Angell punoi në punë të çuditshme dhe përfundimisht u bë reporter për St. Louis Globe-Democrat dhe më pas San Francisco Chronicle. Më vonë ai shkoi në Paris dhe mori rolin e nën-redaktorit të Daily Messenger, më pas bashkëpunëtor i stafit në Éclair. Ai ishte gjithashtu korrespondent i gazetave amerikane. Angell u bë redaktor i edicionit të Parisit të Lord Northcliffe’s Daily Mail në 1905, më pas dha dorëheqjen në 1912 për t’iu përkushtuar shkrimit dhe leksioneve. Vepra e tij më e famshme The Great Illusion solli një teori, e cila u bë e njohur si Norman Angellism, e cila parashtron se “fuqia ushtarake dhe politike nuk i japin një kombi asnjë avantazh komercial, se është një pamundësi ekonomike për një komb të kapë ose shkatërrojë pasurinë e një tjetri, ose që një komb të pasurohet duke nënshtruar një tjetër”.

Një nga polemikat e dukshme në historinë e çmimit Nobel kishte të bënte me njohjen e gazetarit gjerman CarlvonOssietzky. Ai u shpërblye “për dashurinë e tij të zjarrtë për lirinë e mendimit dhe të shprehjes dhe kontributin e tij të çmuar në kauzën e paqes”. Ossietzky lindi më 3 tetor 1889. Duke mësuar përmendësh rreshtat e figurave letrare që takonte në fëmijëri, ai punonte edhe në Gjykatën e Hamburgut. Ai ishte poet dhe shkrimtar jashtë orarit të punës. I riu, i cili merrte pjesë në të gjitha llojet e veprimtarive kulturore dhe politike, ishte edhe ndër themeluesit e Shoqatës Gjermane të Paqes. Në vitin 1926, Ossietzky mori rolin e kryeredaktorit të Die Weltbühne (Skena Botërore) pas vdekjes së themeluesit dhe redaktorit të saj Siegfried Jacobsohn. Ajo botoi më vonë një artikull në mars 1927 nga BertholdJacob, “i cili kritikoj Reichswehr për organizatat paraushtarake”. Si redaktor, Ossietzky u gjykua dhe u dënua për shpifje dhe u dënua me një muaj burg. Kjo nuk e pengoi Ossietzky-n. Në mars 1929, ai botoi një artikull nga Walter Kreiser që në thelb kundërshtonte riarmatimin sekret gjerman i cili shkelte Traktatin e Versajës. Ossietzky u akuzua për tradhti ndaj sekreteve ushtarake dhe u dënua me 18 muaj burg dhe u lirua pas 7 muajsh pasi iu dha amnistia më 1932.

Megjithatë, ai u arrestua në shkurt 1933 dhe më vonë u mbajt në një kamp përqendrimi ku u keqtrajtua. Ndërsa ai konsiderohej tradhtar për shumë gjermanë, kishte një fushatë ndërkombëtare për Ossietzky që e pa atë si një “simbol të rezistencës demokratike kundër Hitlerit”. Gjermanët në mërgim dhe antifashistët në vendet demokratike bënë fushatë për të siguruar çmimin Nobel për Paqen për Ossietzky. Para shkurtit 1936, 86 nominime për Ossietzky u morën nga Instituti Nobel në Oslo, madje duke shkaktuar një trazirë të brendshme midis anëtarëve të Komitetit Nobel.

Ossietzky u nderua me Çmimin Nobel për Paqe në 1935, përkundër kundërshtimit të Hitlerit. Qeveria nuk lejoi lirimin e tij nga kampi i përqendrimit dhe kërkoi që ai të refuzonte çmimin. Ossietzky refuzoi. Shtypi gjerman e kishte të ndaluar ta komentonte këtë çmim, dhe Hitleri i ndaloi gjermanët të pranonin çdo çmim Nobel në të ardhmen. Ossietzky u mbajt nën mbikëqyrje të vazhdueshme në një spital deri në vdekjen e tij. Hitleri, nga ana tjetër, krijoi Nobelin e tij, duke shtuar një zë të ri në buxhet: Çmimin Kombëtar Gjerman për Art dhe Shkencë.

Gazetarja, aktivistja dhe politikani jemenas Tawakkol Karman u nderua me Çmimin Nobel për Paqe në vitin 2011, duke e ndarë çmimin me dy laureatë të tjerë “për luftën e tyre jo të dhunshme për sigurinë e grave dhe të drejtat e grave për pjesëmarrje të plotë në punën e ndërtimit të paqes.” Ajo bashkëthemeloi grupin Gratë Gazetare pa zinxhirë në 2005, duke mbrojtur lirinë e shprehjes dhe të drejtat demokratike. Organizata prodhon raporte për abuzimet dhe sulmet e të drejtave të njeriut kundër shtypit në Jemen.

Karman filloi të bënte thirrje për rrëzimin e presidentit të atëhershëm të Jemenit, Ali Abdullah Saleh në vitin 2007 përmes artikujve në gazetat jemenase. Në të njëjtin vit, ajo drejtoi protestat javore në Sana’a, duke bërë thirrje për reforma të ndryshme demokratike. Ajo gjithashtu mori pjesë në Pranverën Arabe në vitin 2011, e cila përfshinte protesta kundër pushtetit në shumë vende arabe. Karman në disa raste u arrestua. Në një rast, arrestimi i Karman çoi në protesta më të mëdha kundër administratës Saleh dhe ajo u bë udhëheqëse e kësaj lëvizjeje pas lirimit të saj. Ky rol i dha asaj çmimin Nobel për Paqen në moshën 32-vjeçare. /shenja