Mendimtar dhe filozof, humanist dhe jurist, burrështetas i admiruar nga Lindja dhe i respektuar nga Perëndimi, presidenti i parë i Bosnjë e Hercegovinës së pavarur, komandanti suprem i Ushtrisë së BeH-së, luftëtar i përjetshëm për të drejtat dhe liritë e njeriut. Kështu e përshkruajnë të ndjerin Alija Izetbegoviq krerët e shteteve të shumta, miqtë, ish-kolegët.
Bakir Izetbegoviq, president i Partisë së Veprimit Demokratik (SDA) dhe djali i Alija Izetbegoviqit, foli për Anadolu për të atin, jetën dhe veprat e tij, marrëdhëniet e tij me zyrtarët e huaj dhe rolin e tij në kohët më të vështira në Bosnjë e Hercegovinë gjatë luftës së viteve 1990-ta.
Jeta dhe vepra e Alija Izetbegoviqit, edhe 21 vjet pas vdekjes së tij, janë një lloj modeli për shumë njerëz, jo vetëm në Bosnjë e Hercegovinë, por edhe në shumë vende të tjera. Ka shumë nga këshillat e tij që drejtojnë njerëzit në Bosnjë e Hercegovinë dhe në botë.
“Do t’ua rekomandoja të rinjve librin e tij ‘Arratisja ime në liri’, sepse Alija Izetbegoviqi në fakt e ka shkruar në burg, kur ka pasur shumë kohë. Këto janë mendimet e tij, këshillat e tij, por edhe mendimet e njerëzve të tjerë, rikthim në ngjarjet historike, madje edhe i fakteve gjeografike. Ai ishte një shkrimtar dhe mendimtar islam, por ishte edhe një burrështetas dhe një udhëheqës ushtarak i cili pas 500 vjetësh formoi ushtri, e cila në kushte të pabesueshme arriti të ngadhnjejë ushtri më të forta se vetja, të krijojë një shtet”, theksoi Izetbegoviç, duke shtuar se beson që është shumë e nevojshme të njohim veprën dhe mendimin e Alija Izetbegoviqit.
“Në fakt, e gjithë jeta e tij është një mesazh që nëse i ke vlerat e duhura, me bindjen, këmbënguljen dhe durimin e duhur, gjithçka mund të tejkalohet. Ky është mesazhi i jetës së të ndjerit Alija Izetbegoviq. Bota komuniste që ka dalë nga Kina, Siberia, Indokina, dukej se është e pathyeshme, dhe ne ishim brenda saj. Sistemi ua merrte jetën dhe lirinë njerëzve si donte. Një sistem i përmbysur që kërkonte drejtësi sociale, për ta kthyer të gjithën në padrejtësi të tmerrshme, kampe të përqendrimit, dhe gjatë gjithë kësaj të mos lejohen kritikat. Për një fjalë njeriu është burgosur. Alija Izetbegoviq shfaqi kundërshtim dhe u burgos dy herë, brenda mureve të burgut”, kujton Bakir Izetbegoviq.
Një ditë, siç rikujton ai, ajo botë komuniste u zhduk.
“Pastaj Alija Izetbegoviq u lirua dhe u bë president. Një ‘burrë i vogël’ fitoi, mbizotëroi. Një gjë e ngjashme ndodhi gjatë rrethimit të Sarajevës. Pra, nuk janë më muret e burgut, por ne kemi një Sarajevë të rrethuar, dhe Alija Izetbegoviq është në ndërtesën e Presidencës, e cila mori 206 goditje direkte nga armët e artilerisë. Në atë kohë u plagosën shokët personalë të Alija Izetbegoviqit, disa prej të cilëve rëndë. Tre banesa, të cilat i ka ndërruar gjatë luftës, janë goditur dhe djegur, si dhe tre vetura në të cilat ka qenë ai. Ai i duroi të gjitha. Një ditë, nuk ishin më ato forca që mbanin nën rrethim Sarajevën, nuk ishte më ajo ushtri që bëri gjenocid, ndërsa aty ishte i ndjeri Alija. Ky është mesazhi i jetës së tij”, ka theksuar Bakir Izetbegoviq.
– Alija Izetbegoviq në jetën private
Në lidhje me Alija Izetbegoviqin flitet nga veprat e tij të disponueshme për publikun. Megjithatë, pak dihet për jetën e tij private.
“Ai nuk ishte një njeri që jepte këshilla kaq lehtë. Ai shkruante atë që mendonte se mund të jetë e dobishme për, apo interesante. Por ai, si të thuash, nuk ‘shiste mend’ shumë. Ishte mënyra e tij e jetës. Ai kurrë nuk më uli mua para vetes dhe të më këshillonte shumë. Ai ishte një baba i mirë dhe tolerant. Ai më lejonte të bëj disa gabime, të mësoj prej tyre dhe të digjem pak në jetë. Dhe përvoja të tilla drejtojnë dhe udhëzojnë më së miri një person. Për mua, ai ishte si një spirancë që e mbaja gjithmonë, që e dija se mund të zgjidhte gjithçka. Ky ishte i ndjeri Alija Izetbegoviq, një njeri i mirë, dashamirës, gjithnjë i aftë që fal dhe shtrijë dorën, me të cilin nuk jeni vetëm babë e bir, por edhe një mik, me të cilin mund të flisni për çdo gjë. Ai ishte një bashkëbisedues ideal dhe i duruar për tema të ndryshme”, tha djali i tij për Anadolu.
Në kujtesën e tij janë gdhendur disa fotografi nga fëmijëria e tij.
“Unë e doja shumë. Doja vetëm ta shihja. Ai ishte shpesh larg, kështu që doja ta kisha pranë. Ai po ndërtonte disa centrale në Mal të Zi, kështu që nuk ishte këtu për muaj të tërë. Zgjohem në mëngjes dhe ai është në shtrat pranë meje. Këto janë disa nga fotografitë e para që mbaj mend. Kemi kaluar shumë gjëra bashkë dhe ka shumë fotografi të vështira, por edhe shumë fotografi të bukura”, shprehet Bakir Izetbegoviq, duke shtuar:
“Alija Izetbegoviq ka kaluar nëntë vjet në robëri, dy burgje, dy luftëra, gjenocid”.
Sipas mendimit të tij, koha më e trishtuar ishte fillimi i verës së vitit 1992, kur forcat e armatosura marshuan masivisht në Bosnjë e Hercegovinë, u krijuan kampet e përqendrimit dhe filloi vrasja.
“Alija nuk mundi ta ndalonte. Kulmi ishte disa vjet më vonë, në Srebrenicë. Ishte ndoshta dita më e vështirë për të, kur i thanë se Srebrenica po binte, se njerëzit po merreshin, se njerëzit po zhdukeshin, se po krijohen vende të vrasjeve masive dhe varre masive, dhe se NATO-ja nuk do të reagojë. Ky ishte ndoshta momenti më i vështirë. Ka edhe një Bajram kur ka shkuar të bisedojë me invalidët dhe nuk është kthyer me orë të tëra. Nuk e di nëse e kam parë ndonjëherë më të mërzitur se kur u kthye atë ditë. Pas shumë orësh bisedash me invalidët, njerëzit që mbetën në karroca, djemtë, luftëtarët tanë… Atëherë ai ishte ndoshta më i mërzitur në jetën e tij”, tha Izetbegoviq.
Ai kujton edhe kohët e mira, kur babai i tij i ndjerë ishte një njeri i lumtur.
“Ishte familjar, shumë i lidhur me familjen. Besonte se kjo ishte vlera më e madhe. Besonte se më e rëndësishmja është që njeriu të kujdeset për shëndetin dhe familjen e tij. Ai na donte shumë dhe ne e donim shumë. Ishte momenti i ardhjes në jetë të nipit të parë. Pritëm para spitalit dhe kur ai dëgjoi se vajza e tij e madhe kishte lindur një fëmijë të shëndetshëm dhe se edhe ajo ishte mirë, mendoj se atëherë e kam parë të jetë në gjendjen më të qetë. Më vonë do të ketë ngjarje të tjera të mëdha. Alija nga i burgosur do të bëhet President. Kishte disa kthesa në jetën e tij. Suksese të ushtrisë sonë ka pasur edhe gjatë luftës, ka pasur momente kur ka qenë në humor të mirë. Megjithatë, mendoj se disponimi i tij i mirë ishte i lidhur me disa gjëra të zakonshme, për të kaluar kohë me familjen, për të shkuar në udhëtime me miqtë, nipërit e mbesat”, tha Bakir Izetbegoviq.
– Alija Izetbegoviq dhe Jaser Arafat
Gjatë aktiviteteve përgatitore me rastin e përvjetorit të vdekjes së të ndjerit Alija Izetbegoviq, në Arkivin e Bosnjë e Hercegovinës është gjetur letra e tij drejtuar ish-presidentit palestinez Jaser Arafat. Bakir Izetbegoviq kujtoi qëndrimin e babait të tij të ndjerë kur është fjala për Palestinën dhe popullin palestinez, më shumë se pesë dekada më parë.
“I ndjeri Alija Izetbegoviq dhe Jaser Arafat kishin marrëdhënie shumë të mira, mirëkuptim dhe simpati. Dy luftëtarë këmbëngulës që kaluan sprova të vështira duke luftuar, njëri për lirinë këtu në Bosnjë e Hercegovinë, njëherësh edhe për vetë shtetin e Bosnjë e Hercegovinës, ndërsa tjetri për lirinë e palestinezëve dhe shtetit palestinez.
Ata e kuptuan shumë mirë njëri-tjetrin. Disi, ata edhe shkuan së bashku. Ekzistojnë letrat e fundit që i ndjeri Alija Izetbegoviq i dërgoi Arafatit nga spitali, rreth 15 ditë para se të shkonte në një botë më të mirë, si dhe përgjigja e Jaser Arafatit”, tha Bakir Izetbegoviq.
Kur është fjala për Palestinën, ai theksoi se 55 vjet më parë, presidenti i ndjerë Izetbegoviq bëri një reflektim relativisht të shkurtër, por koncize, të gjenezës së asaj që po ndodhte në atë zonë në atë kohë.
“Një material shumë i mirë dhe një diagnozë e një situate që nuk ka ndryshuar shumë në këto 50 e ca vite, vetëm se agresioni i Izraelit kundër Palestinës dhe palestinezëve është intensifikuar. Alija Izetbegoviq shprehet se në fakt bëhet fjalë për një koncept të dhunshëm, një përpjekje për t’i dhënë vetes të drejta më të mëdha se sa ka pjesa tjetër e njerëzve. T’ia lejosh vetes, si njëfarë populli i zgjedhur, diçka që askujt tjetër nuk i lejohet ta bëjë, gjë që kulmon në Gaza këto ditë.
Alija Izetbegoviq konstaton se është faji i arabëve dhe i muslimanëve në përgjithësi që, përmes dobësisë së tyre, i dhanë të drejtën Izraelit të sillet në këtë mënyrë. Që me të vërtetë të mendojë se mund të vijë në territorin e dikujt tjetër, ta rrëmbejë, të vjedhë pronat e njerëzve, t’i dëbojë nga shtëpitë, t’i futë në burg, t’u marrë jetën, siç po e shohim tani në Gaza. Ai beson se dobësia dhe reagimi i keq i inkurajuan izraelitët që më në fund të përpiqen të përfundojnë projektin e ‘Izraelit të Madh’. Alija, 55 vjet më parë, u bëri thirrje arabëve dhe muslimanëve që të forcohen dhe të japin përgjigjen e duhur, si për veten e tyre, ashtu edhe për hir të hebrenjve”, theksoi Bakir Izetbegoviq.
Ai kujtoi se presidenti i ndjerë më pas u bëri thirrje arabëve dhe muslimanëve që të krijojnë paqe dhe rend në Palestinë dhe në vetë Kudsin, i cili nuk u përket vetëm hebrenjve.
“Njerëzit gjithmonë tërhiqen para një dhunuesi të fuqishëm. Ne e shohim këtë gjatë gjithë historisë. Ne pamë gjithashtu kur Hitleri bëri atë që bëri me hebrenjtë, se si të tjerët u tërhoqën para tij. Edhe në atë kohë, hebrenjtë nuk ishin të mirëpritur në disa vende, nuk u dhanë azil, që të mos zemërohej Hitleri. Ai zgjati dhjetë vjet dhe u largua, mendoj se e njëjta gjë do të ndodhë me Izraelin, vetëm se këtë herë do të jetë shumë dramatike”, tha ai për Anadolu.
Bakir Izetbegoviq është i mendimit se mund të ketë skenarë shumë të keq në Lindjen e Mesme.
“Megjithatë, mendoj se këtë herë njerëzit nuk do të tërhiqen përballë dhunës së Izraelit. Nëse vazhdon kështu, Izraeli do të hyjë në konflikte me Libanin, vendet fqinje, Iranin, që mund të kthehet në agoni për Izraelin. Shpresoj që ne nuk do të arrijë ndonjë skenar biblik, Armagedon, etj. Gjithçka duhet bërë për të ndaluar Izraelin, për të ndihmuar hebrenjtë që të kenë një shtet që mund të jetojë në paqe me fqinjët e tyre. Nuk është qëllimi apo zgjidhja për të shfuqizuar Izraelin, duhet bërë atë që kërkojnë Kombet e Bashkuara – dy shtete që jetojnë në paqe pranë njëri-tjetrit”, theksoi Bakir Izetbegoviq.
Ai beson se Izraeli mund të jetojë në paqe me fqinjët e tij.
“Megjithatë, Izraeli përpiqet të dominojë, të mbizotërojë, të vrasë, të marrë me dhunë atë që mendon se është e drejtë e tij. Në fakt është një ideologji fashiste që mendon se ka të drejtë për këto gjëra. Për fat të keq, sionistët nuk kanë mësuar nga përvoja e tyre. E ndjenë se çfarë është fashizmi në lëkurën e tyre dhe tani po bëjnë gjëra të ngjashme”, tha Bakir Izetbegoviq.
– Marrëdhëniet mes Alija Izetbegoviqit dhe Recep Tayyip Erdoğanit
Është një histori e njohur për vizitën e presidentit aktual turk Recep Tayyip Erdoğan tek Alija Izetbegoviq teksa ishte në spital.
“Ne si familje kemi lidhje të ndryshme me Türkiyen. Ndër të tjera, gjyshja e Alijas është nga Üsküdar-i i Türkiyes. Alija është pjesërisht edhe gjenetikisht i lidhur me turqit. Megjithatë, mendoj se shumica e turqve nuk e dinë këtë fakt, por ata njohën diçka në të. Madje edhe sot, ka njerëz nga Türkiye në varrin e tij, ndoshta sepse ai ishte një musliman i mirë, një intelektual dhe gjithashtu një luftëtar që e udhëhoqi vendin e tij drejt fitores”, tha Bakir Izetbegoviq.
Ai theksoi se turqit e duan shumë jetën dhe veprën e Alija Izetbegoviqit dhe se ai e donte shumë Istanbulin.
“Ai ishte qyteti ku ai preferonte të shkonte. Më pas vjen Recep Tayyip Erdoğan, karizmatik, në atë kohë ndoshta më i mirë në botë ndër kryetarët e bashkive, që zgjidh problemet kronike të Istanbulit, që dukeshin të pazgjidhshme. Më pas Erdoğan u bë një kryeministër shumë i suksesshëm i Türkiyes, duke zgjidhur edhe problemet e atij vendi, duke kthyer vetëbesimit dhe duke kthyer demokracinë dhe lirinë në Türkiye. Alija e njohu si të tillë. Të dy janë të ngjashëm, edhe si muslimanë në politikë, të cilët u mbështetën në një agjendë muslimane, islame. Të cilët nuk u turpëruan për këtë dhe që përmes saj thyen komplekset e popullit të tyre”, tha Bakir Izetbegoviq.
Ai kujton se teksa i ndjeri Alija Izetbegoviq ishte i shtrirë në spital, Erdoğan e vizitoi atë.
“Ai thirri Erdoğanin, i cili erdhi tek ai ndoshta një ose dy ditë para vdekjes së tij. Ai la amanet të kujdeset për Bosnjë e Hercegovinën. Alija Izetbegoviq vlerësoi se Erdoğani nuk do ta tradhtojë amanetin. Ka shumë që presin mbështetje nga Türkiye apo presidenti Erdoğan. Megjithatë, Alija në këtë mënyrë krijoi një detyrim për të. Erdoğan mban këtë amanet dhe gjithnjë ma rikujton, thotë se amaneti duhet çuar në vend. Kjo është ndoshta një nga të mirat e fundit që i ndjeri Alija ka bërë, në fakt, në orët e fundit të jetës së tij”, thekson Bakir Izetbegoviq.
– Kush ishte Alija Izetbegoviq?
Alija Izetbegoviq, presidenti i parë i Presidencës së Republikës së Bosnjë e Hercegovinës, ka ndërruar jetë 21 vjet më parë.
Ai ndërroi jetë më 19 tetor 2003 nga problemet me zemrën. Sipas vlerësimeve, për t’ia dhënë lamtumirën e fundit Alija Izetbegoviqit kanë marrë pjesë më shumë se 100 mijë persona, si dhe një numër i madh zyrtarësh boshnjakë dhe ndërkombëtarë. Supozohet se ky ishte numri më i madh i njerëzve që kanë marrë pjesë ndonjëherë në një funeral në Sarajevë.
Alija Izetbegoviq ishte presidenti i parë i Bosnjë e Hercegovinës, shtetit të njohur ndërkombëtarisht, si dhe komandanti suprem i Ushtrisë gjatë agresionit kundër Bosnjë e Hercegovinës. Ai lindi më 8 gusht 1925 në Shamacin e Bosnjës, (Bosanskom Šamcu) dhe vdiq më 19 tetor 2003 në Sarajevë. Ai u varros në varrezat e dëshmorëve “Kovaçi” në Sarajevë.
Alija Izetbegoviq u rrit dhe u shkollua në Sarajevë, ku u diplomua në Fakultetin Juridik. Si këshilltar ligjor, ai punoi në disa kompani të Sarajevës. Për shkak të bindjeve dhe aktiviteteve të tij politike, ai u burgos dhe u dënua dy herë. Në rastin e njohur si “Gjyqi i Sarajevës”, të inskenuar politikisht, ai u dënua me 14 vjet burg si i pandehuri i parë i një grupi prej trembëdhjetë intelektualësh muslimanë.
Ai inicoi formimin e Partisë së Veprimit Demokratik (SDA) dhe në Kuvendin e parë themelues të saj, më 25 maj 1990, u zgjodh kryetar i parë i partisë. Pas fitores së SDA-së në zgjedhjet e para parlamentare shumëpartiake në vitin 1990, Izetbegoviq u zgjodh presidenti i parë i Presidencës së Republikës së BeH-së.
Pas zgjedhjeve të para të pasluftës, në vitin 1996, ai u zgjodh anëtar dhe më pas kryetar i Presidencës së BeH-së.
Pasi shërbeu dhjetë vjet si anëtar i Presidencës së BeH-së, për arsye shëndetësore, në vitin 2000, ai dha dorëheqje. Ai është autor i një numri të madh veprash, studimesh dhe librash publicistikë që janë përkthyer në disa gjuhë botërore.
